194. Wat kunnen we van de Franse verkiezingen leren?

De Franse presidentsverkiezing op 7 mei 2017 is met twee derde van de geldige stemmen gewonnen door Macron. De rechts-extremistische populiste Le Pen verloor met slechts een derde van deze stemmen. Over de Nederlandse verkiezingen op 15 maart 2017 schreef ik dat na de Brexit en Trump de populismegolf gestopt is in Nederland. Wat kunnen we van de Franse verkiezingen leren? En welke rol heeft de homo/lesbische minderheid gespeeld?

Het falen van de homo/lesbische minderheid in Frankrijk
In mijn proefschrift Homoseksualiteit in Nederland, studie van een emancipatiebeweging (1982) stelde ik de vraag waarom de Nederlandse homo/lesbische beweging zoveel meer bereikte dan de Franse. Een van de antwoorden was dat het de Franse beweging ontbrak aan goede zelforganisatie, sleutelfiguren en bondgenoten. De laatste verkiezing bewijst dat dit nog steeds zo is. Uit onderzoek is gebleken dat een derde van de homo/lesbische minderheid van plan was op de homovijandige Le Pen te stemmen die een einde wil maken aan de openstelling van het huwelijk. Hoe is het te verklaren dat zoveel gevoelsgenoten in Frankrijk tegen hun eigen rechten op gelijke wettelijke behandeling in wilden stemmen?

Een verklaring vinden wij in het onderzoek 'Perils of Perception' van Ipsos. Daaruit blijkt dat Fransen van bijna alle Europeanen het percentage islamieten in hun land het hoogst inschatten. Zo'n vier keer te hoog: 31% in plaats van de werkelijke 7,5%. En zij verwachten voor 2020 dat het aantal islamieten 40% zal zijn in plaats van de te verwachten 8,3%. Ter vergelijking: de Nederlanders zitten van alle Europeanen het dichtst bij de werkelijkheid. Al is dat nog altijd drie keer te hoog: 19% in plaats van 6%. Mede uit angst voor overschatte aantallen homovijandige islamieten dreef een derde van de homo/lesbische minderheid in handen van Le Pen die een veel reëlere bedreiging voor de Franse gelijkberechtiging is.

Terwijl het Nederlandse COC als oudste homo/lesbische beweging ter wereld door vooral zelforganisatie en samenwerking met sleutelfiguren en bondgenoten het grootste draagvlak voor gelijkberechtiging ooit bereikte, faalde de Franse beweging. De openstelling van het huwelijk in Frankrijk werd bereikt door decennialang nauw samen te werken met de Partie Socialiste. Deze partijpolitieke eenzijdigheid blijkt zeer kwetsbaar nu de PS in elkaar zakt. Het was wat de homo/lesbische minderheid betreft meer geluk dan strategische wijsheid dat de sociaal-liberale Macron overwon die voor homo/lesbische gelijkberechtiging is. In Nederland was vanuit de homo/lesbische beweging vanouds samenwerking met de sociaal-liberale partijen. Het is uit homostrategische overwegingen te hopen dat dit in Frankrijk ook gaat gebeuren en er zo een einde komt aan de kwetsbare partijpolitieke eenzijdigheid.

Het gevaar van democratie als dictatuur van meerderheden
Vóór de populismegolf van Brexit en Trump, in mijn blogbericht van 23 maart 2014, wees ik op het gevaarlijk misverstand dat democratie een dictatuur van meerderheden zou zijn. Sommigen zijn daar pas na de rampen Brexit en Trump achter gekomen. Stel dat Le Pen de presidentsverkiezing in Frankrijk had gewonnen dan zouden er mensenrechten gesneuveld zijn. Bijvoorbeeld die van de zeer slecht georganiseerde Franse homo/lesbische minderheid waarvan een derde tegen eigen belangen in gestemd heeft. Angst is een slechte raadgever.

Autoritaire leiders zoals Poetin, Erdogan en Trump maken misbruik van een weeffout in het stelsel van direct gekozen presidenten. Hierdoor ontstaat grote spanning tussen de macht van de gekozen volksvertegenwoordiging en die van de president. Er zijn twee kapiteins op hetzelfde schip van staat: het parlement en de president. De macht van zo'n president is gebaseerd op een (soms zeer kleine) meerderheid. Trump is zelfs gekozen door een kleine minderheid van slechts 30% van alle stemgerechtigden! Een volksvertegenwoordiging is dus veel representatiever voor wat er in de bevolking leeft. Uit het oogpunt van democratie als maatschappelijke vormgeving van zelfbeschikking is het daarom wenselijker dat voortaan iedere president door de volksvertegenwoordiging gekozen wordt en niet rechtstreeks.

Het einde aan populisme?
Brexit en Trump werden niet gesteund door een meerderheid van de stemgerechtigden. Dat was bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer in Nederland wel het geval. Die laatste verkiezing liet een aantal nederlagen voor het populisme zien. Een grote meerderheid is vóór de EU en de euro, tégen referenda als schijndemocratie en vóór een weerlegging van de populistische klacht dat er "een kloof" zou zijn waardoor "het volk" "niet gehoord" zou worden door "de elite". Door de overwinningen in Oostenrijk, Nederland en Frankrijk is het populisme niet verdwenen. Maar zij hebben wel laten zien dat democratieën uitstekend in staat zijn om de verraderlijke en ondemocratische lokroepen van het zeer angstaanjagende populisme te weerstaan. Mijn volgende blogbericht zal gaan over de Duitse verkiezingen.


Naschrift. Voorafgaand aan de regionale verkiezingen in 2021 werd door de meeste media voorspeld dat de extreemrechtse partij van Le Pen die verkiezingen zou winnen. Het feit dat de partij van Le Pen op 27 juni 2021 nergens een meerderheid heeft verkregen, krijgt in de Nederlandse media nauwelijks aandacht. Zie ook mijn blogserie over mediakritiek.

Naschrift. Zie verder in deze serie: Nederland, Groot-Brittannië, Duitsland, Oostenrijk, Polen, Hongarije, Italië, Griekenland, Zweden en Spanje.

Naschrift. Mijn meest gelezen blogberichten over Frankrijk zijn (in volgorde van populariteit): nummer 12, Handicapé par la francophonie, nummer 11, Frankrijk & Nederland en nummer 118, IHEU & Frankrijk.

Naschrift. Nog een punt dat de homo/lesbische stemmers op Le Pen te denken had moeten geven: zij werd gesteund door homovijandig Rusland. Vanuit Rusland werd het nepnieuws verspreid dat Macron homo zou zijn, alsof hem dat ongeschikt zou maken om president te worden. Macron wees er zeer terecht op dat dit onzin is, gebaseerd op homohaat. Wat de Russen betreft, kan dat kloppen. Wat de homo/lesbische minderheid in Frankrijk betreft, lijkt mij de opgeklopte islamangst waarschijnlijker.