Op 10 oktober 2023 heeft de Nederlandse Eerste Kamer net ingestemd met het voorstel tot wijziging van de Grondwet om een bindend correctief referendum mogelijk te maken. Door zo'n referendum kunnen de kiezers een door het parlement aangenomen wet tegenhouden.
Hoewel daardoor zowel de Tweede als de Eerste Kamer hiermee ingestemd hebben, zijn de voorstemmende partijen het nog niet eens over de vraag bij welke opkomst en uitslag zo'n uitspraak geldig moet zijn. Dat zal via een uitvoeringswet geregeld moeten worden. Omdat het om een wijziging van onze Grondwet gaat, moet in de tweede ronde in zowel de Eerste als de Tweede Kamer een tweederde meerderheid hiermee instemmen. Hieronder beschrijf ik zowel de geschiedenis van, als de bedenkingen bij, een bindend correctief referendum.
Voorgeschiedenis van het bindend correctief referendum
Om het dalende vertrouwen in de politiek te verbeteren, adviseert de Commissie Remkes in haar eindrapport op 13 december 2018 voor het instellen van een correctief referendum.
Zo kan volgens de commissie meer dan een derde van de kiesgerechtigden tegen een door het parlement aangenomen wet stemmen. Januari 2019 dient de SP een wetvoorstel in om de Grondwet op dit punt te wijzigen. De Raad van State adviseert op 28 oktober 2019 dat een referendum maatschappelijke tegenstellingen kan verscherpen. En de Raad vindt dat er meer duidelijkheid moet komen over de drempels en de onderwerpen waarover al dan niet een referendum mag worden gehouden. De Tweede Kamer staat op 1 september 2020 in meerderheid achter het voorstel. De Eerste Kamer gaat op 26 januari 2021 met een erg krappe meerderheid van 39 van de 75 zetels akkoord. Dit is het slot van de eerste ronde.
In de tweede ronde (waarin nu een tweederde meerderheid vereist is) stemt de Tweede Kamer op 5 juli 2022 met een meerderheid van 87 tegen 55 stemmen tegen. De grootste weerstand is tegen de onduidelijkheid over de te hanteren opkomstdrempels en over de verscheidene onderwerpen waarover al dan niet een referendum mag worden gehouden.
De SP laat er nu geen gras over groeien: een dag later wordt een nieuw voorstel ingediend voor een bindend correctief referendum. Nieuw is dat de drempel voor het houden van een referendum, het aantal steunbetuigingen, het opkomst- en het stemmenpercentage nader zullen worden geregeld in een uitvoeringswet. De Tweede Kamer stemt op 6 juli 2023 met 86 stemmen van de 150 leden voor. Dat is geen tweederde meerderheid maar in de eerste ronde is dat genoeg. Op 3 oktober 2023 debatteert de Eerste Kamer erover. Er worden dan zorgen geuit over het manipuleren van referenda (zie de Brexit- en Oekraïne-referenda).
D66-senator Boris Dittrich wijst op het gevaar dat met een kleine meerderheid van 51% besluiten kunnen worden genomen die in strijd zijn met de verworvenheden van onze democratische rechtstaat. Waarna op 10 oktober 2023 een meerderheid voor stemde.
Mijn bedenkingen tegen het bindend correctief referendum
In de naschriften hieronder heb ik regelmatig mijn bedenkingen geuit tegen referenda.
Voorstanders van referenda gaan vaak uit van het misverstand dat democratie een dictatuur van een meerderheid zou mogen zijn. Of zelfs van een minderheid van alle stemgerechtigden. Zie de Brexit- en Oekraïne-referenda. Zie ook Polen en Hongarije.
Democratie is de vormgeving van het mensenrecht dat men zelf zin en vorm mag geven aan het eigen leven zolang men de zelfbeschikking van anderen respecteert. Een referendum mag dus nooit de rechten van individuen en van zelfgekozen minderheden gaan schenden.
Referenda kunnen de kans op manipulatie vergroten door het zwart-wit-denken dat in strijd is met onze eeuwenoude democratische traditie van polderdenken waarin sprake is van welbegrepen eigenbelang door juist solidair te zijn met andersdenkende betrokkenen.
Het veelal Angelsaksische beginsel van "winners take all" leidt tot het extreem uitvergroten van tegenstellingen waarbij extremisten het midden klemzetten zoals wij bijvoorbeeld zien in sterk gemanipuleerde districtenstelsels in Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.
Het bindend correctief referendum kan de achterdeur van de Nederlandse democratie open zetten voor Poetin-vriendjes zoals wij helaas gezien hebben met het raadgevend Oekraïne-referendum waarbij twintig procent van de stemgerechtigden deed alsof zij "het volk" zijn.
Naschrift. Verkiezingen in Nederland
Dit blogbericht past in mijn blogserie over de Nederlandse verkiezingen
en de gevolgen ervan. Daarin verschenen eerder de blogberichten 179: Moreel leiderschap: wat is dat?, nummer 180: Referendum? Schijnvertoning! (2), nummer 181: De anti-elite-paradox, nummer 182: 'De kloof' bestaat niet in Nederland, nummer 183: "Wij worden niet gehoord!": klopt dat wel? en nummer 184: CDA-aanval op zelfbeschikking (veel gelezen).
Zie voor mijn
reactie op de uitslag van de verkiezingen blogbericht 186: Populismegolf gestopt in Nederland (dit bericht is hiervan het meest gelezen), 187: Regeringsvorming in Nederland (1) over het belang van het oeroude poldermodel, 188: Regeringsvorming in Nederland (2) over het divagedrag van kiezers, 189: Regeringsvorming in Nederland (3) over het consumentengedrag van kiezers, 190: Regeringsvorming in Nederland (4) over het links/progressieve misverstand, 191: Regeringsvorming in Nederland (5) over het belang van samenwerkingsstrategieën, 192: Regeringsvorming in Nederland (6) over het belang van het maatschappelijk middenveld, en als laatste blogbericht in deze serie nummer 199: Regeringsvorming in Nederland (7) over de duur van de kabinetsformatie.
Hierna volgde een nieuwe serie over de staat van Nederland met blogbericht 211, Is de gekozen burgemeester ondemocratisch?, bericht 212, CDA-aanval op zelfbeschikking (2), blogbericht 226, Terugblik op 2017: populismegolf gestopt (het best bekeken in 2017 en 2018), blogbericht 227, Populismepreventie in Nederland, bericht 233, Referendum: aanval op democratie (1), bericht 234, Red de benoemde burgemeester!, blogbericht 235, Wat te doen met het "sleepwet"-referendum?, blogbericht 236, Verkiezingen van 21 maart 2018 hoopgevend, blogbericht 238, Nederlanders worden optimistischer!, blogbericht 265, Referendum: aanval op democratie (2), bericht 273, Homo/lesbische (on)veiligheid in Nederland, blogbericht 275, Staatscommissie parlementair stelsel Nederland, blogbericht 276, Nederland ontkerkelijkt snel, en blogbericht 277, De fabel van de gele hesjes & klaagschaamte (het begrip klaagschaamte heeft Google bereikt!).
Vlogberichten
Inmiddels zijn dertien vlogberichten verschenen:
1. Aanleiding memoires Rob Tielman, (het op twee na meest bekeken vlogbericht)
2. Boerkini's welkom op het naaktstrand, (het op een na meest bekeken vlogbericht)
3. Homo(zelf)haat, (het op vier na meest bekeken vlogbericht)
4. Tegen homoporno en voor homo-erotiek, (met > 1500 het meest bekeken vlogbericht)
5. Geweld en preutsheid in de VS, (het minst bekeken vlogbericht)
6. Nederlandse en puriteinse tradities in de VS, (op vier na minst bekeken vlogbericht)
7. Frieslands 'iepen mienskip', (het meest bekeken Friese vlogbericht)
8. Friezen uitvinders poldermodel, (het gemiddeld bekeken Friese vlogbericht)
9. Atlas van Friesland, (het minst bekeken Friese vlogbericht)
10. Homoseksualiteit en homocultuur, (het op drie na meest bekeken vlogbericht)
11. Internetdating homo's en beeldvorming, (het op drie na minst bekeken vlogbericht)
12. Misverstanden rond Europese Unie (het op een na minst bekeken vlogbericht) en
13. Humanisme is niet het bestrijden van godsdienst. (het op twee na minst bekeken vlogbericht)
