zaterdag 23 november 2013

21. It wrede paradys

Landverhuizen is van alle tijden en plaatsen. De meeste mensen en maatschappijen zijn kort van geheugen waardoor het wiel telkens weer opnieuw uitgevonden moet worden. Mijn eigen 'landverhuizing' was tien jaar geleden van de Hollandse Randstad naar het voor Hollanders verre Friesland. Gelukkig hebben de meeste Friezen meer besef van hun eigen geschiedenis dan de meeste Hollanders waardoor landverhuizers in Friesland meer welkom zijn dan vrijwel overal elders. Dankzij mijn Friese vriend had ik Friesland de afgelopen veertig jaar al vele malen bezocht dus wist ik waar ik aan begon en kon ik de taal al goed verstaan. Dat voordeel hebben veel landverhuizers niet en daarom gaat het vaak mis, zoals we aan het opkomend populisme in Europa kunnen merken.

Zo had ik Simmer 2000 al meegemaakt toen Friezen om útens uit alle hoeken van de wijde wereld weer op bezoek kwamen in hun heitelân. Na de Tweede Wereldoorlog voelden vele Friese jongeren bij gebrek aan werk zich gedwongen om te verhuizen naar hoofdzakelijk Australië, Brazilië, Canada, Nieuw Zeeland, de Verenigde Staten en Zuid Afrika. Zoals Geert Mak beschrijft in zijn boek Hoe God verdween uit Jorwerd  namen werktuigen het werk uit handen van landarbeiders die daardoor overbodig werden. Hylke Speerstra heeft in zijn boek It wrede paradys de wederwaardigheden van Fryske lânferhuzers beschreven. Mij viel op dat de betrokkenheid van en met hen in Fryslân groter was en is dan tussen de overige Nederlandse emigranten en Nederland. Hoe komt dat?

De Nederlandse Gouden Eeuw werd in belangrijke mate mogelijk gemaakt door Joden die vluchtten uit Spanje en Portugal, door Vlamingen, Brabanders en Walen die vluchtten uit de zuidelijke Nederlanden en door Hugenoten die vluchtten uit Frankrijk. Allemaal waren zij slachtoffers van katholieke onverdraagzaamheid die zo onbedoeld bijdroeg aan een voor die tijd ongekende verdraagzaamheid in de noordelijke Nederlanden. Het samengaan van gedeelde vrijheidsstrijd en welvaart door wereldhandel maakte de Gouden Eeuw mogelijk.

Landverhuizers die nu alleen maar naar Nederland komen voor geldelijk gewin en die waarden aanhangen die strijdig zijn met mensenrechten vormen geen verrijking maar een bedreiging voor de ontvangende samenleving. Daarom is het belangrijk dat het land van aankomst een sterke open identiteit heeft en vanaf het begin duidelijk maakt binnen welke randvoorwaarden men welkom is. Anders dan in de rest van Nederland heeft Friesland verhoudingsgewijs weinig gastarbeiders binnengehaald en meer vluchtelingen opgevangen die elders vervolgd werden. Door een grotere spreiding over de 400 kleine dorpen werd bovendien voorkomen dat de nieuwkomers (zoals het geval was in de grote steden in de Randstad) elkaar in afzondering gingen opzoeken.

Friesland onderscheidt zich in nog meer opzichten van de rest van Nederland. Juist als kleine minderheid van 650.000 Friezen te midden van 23 miljoen Nederlandstaligen (in Vlaanderen en Nederland) weegt het behoud van de eigen identiteit heel zwaar. Niet in de vorm van vreemdelingenhaat maar door op te komen voor het recht van een minderheid zelf zin en vorm te geven aan de eigen taal en cultuur zolang men andere mensen in hun zelfbeschikking niet aantast.

Zo is het belangrijk dat iedereen in Friesland de taal leert verstaan en de plaatselijke omgangsvormen respecteert. Zie bijvoorbeeld de leuke Inburgeringsgids voor Hollanders: nieuwefriezen.nl van Marja Boonstra. Afkomstig uit Holland ben ik mij steeds meer gaan schamen voor mijn vroegere landgenoten sinds ik in Friesland woon. Sommige Hollandse toeristen gedragen zich onbeschoft en behandelen Friese dorpsbewoners soms alsof ze achterlijk zijn. Als deze Hollanders "dat Friese boerentaaltje" trachten na te bootsen dan doen ze een Saksische tongval na waaruit alleen maar blijkt dat zij zelf achterlijk zijn en bijvoorbeeld nog nooit naar de mooie cd Sielesâlt met Friese fado's van Nynke Laverman geluisterd hebben. Dat wordt mede veroorzaakt door de landelijke radio en televisie die de tweede rijkstaal, het Frysk, veel te weinig aandacht geven

De onderlinge betrokkenheid (mienskip ofwel gemeenschapszin) is in Friesland groot en dat verklaart zowel de behoefte om in verbinding te blijven met Friezen om utens als de welkome ontvangst van nije Friezen zoals ik. In de grote steden van de Randstad is vaak verdraagzaamheid verworden tot onverschilligheid en dat tast de gemeenschapszin aan.

Onder de niet-Friese Nederlanders die in de negentiende en twintigste eeuw emigreerden naar landen als Australië, Canada, Nieuw Zeeland, de Verenigde Staten en Zuid Afrika is sprake van wisselende betrokkenheid met Nederland. In blogbericht 15 van 12 oktober 2013 heb ik al beschreven dat Amerikanen van Nederlandse afkomst in Nieuw Amsterdam en Nieuw Nederland zich al eeuwenlang zich betrokken voelen bij hun land van herkomst. Dat is ook het geval met de ruim 300.000 leden van de vroegere Dutch Reformed Church in de VS en Canada. De ruim vijf miljoen Dutch Americans vormen in de VS een herkenbare groep.  En aan universiteiten in New York, Albany, Berkeley, Los Angeles en Denver kan Nederlands gestudeerd worden. In Canada is dat ook het geval in onder meer Toronto, Edmonton en Waterloo.

Voor Zuid Afrika verwijs ik naar mijn blogberichten 13 en 14 van 28 september en 5 oktober 2013. De Nederlandse emigranten konden daar makkelijk integreren met de 7 miljoen Zuid Afrikanen die Afrikaans als moedertaal hebben. Er zijn veel universiteiten waar Nederlands gestudeerd wordt (zoals in Kaapstad, Stellenbosch en Johannesburg); deze onderhouden goede banden met universiteiten in Nederland en Vlaanderen.

Opvallend genoeg is dat niet het geval in Australië en Nieuw Zeeland. Daar wonen 300.000 Australiërs en 100.000 Nieuw-Zeelanders van Nederlandse afkomst maar aan geen enkele universiteit kan daar Nederlands gestudeerd worden. Mij was al opgevallen dat tussen de duizenden lezers van dit blog vrijwel niemand in Australië of Nieuw Zeeland te vinden is. Zou dit wijzen op een gebrek aan betrokkenheid met het land van herkomst? En zo ja: hoe is dit verschil met de andere emigratielanden te verklaren? Dit is dus een oproep aan "down under" om te reageren!


Zie voor Fries nieuws wereldwijd: It Nijs.

Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.