Twee jaar geleden verscheen dit boek van Pieter Omtzigt, 'Een nieuw sociaal contract', Prometheus (Amsterdam 2021). Op 20 augustus 2023 werd bekend dat hij een nieuwe partij heeft opgericht met dezelfde naam als zijn boek. Uit peilingen blijkt dat dit de grootste partij van Nederland zou kunnen worden tijdens de komende verkiezingen op 22 november 2023. (Voor mijn buitenlandse lezers: met een vijfde van de stemmen kun je in Nederland wel de grootste partij worden zonder in de regering te komen of de premier te leveren).
Pieter Omtzigt, 'Een nieuw sociaal contract': het boek
In zijn boek beschrijft hij zijn verleden in wetenschap en politiek, zoals zijn strijd tegen corruptie in de Raad van Europa en op Malta. Bekend is zijn rol om de toeslagenaffaire te ontrafelen. Ook laat hij zien wat zijn ideeën zijn over een beoogd nieuw sociaal contract.
Ik geef hier nu enkele meest kenmerkende citaten weer. Op bladzijde 19: "Er werken op dit moment nog maar zo'n honderd mensen in Den Haag bij denktanks terwijl we zevenhonderd voorlichters hebben." Op bladzijde 23: "Ik kom uit een katholiek nest, het geloof is voor mij een bron van inspiratie, maar het is niet iets wat ik expliciet of bewust uitdraag." Bladzijde 44 over de corruptie in de Raad van Europa: "Maar het onafhankelijk onderzoek kwam er en het rapport was snoeihard: twaalf politici kregen een langdurige schorsing van de Raad van Europa, de maximale straf die ze konden krijgen." Op de bladzijdes 46 t/m 57 beschrijft hij vooral de corruptie op Malta, IJsland en in Oekraïne, en zijn geslaagde strijd daartegen.
Die ervaringen waren nuttig bij het blootleggen van het kinderopvangtoeslagenschandaal bij de Belastingdienst. Op bladzijde 57: op papier kan iets goed geregeld zijn maar in de praktijk kan het rampzalig uitpakken door "het uitschakelen van de tegenmacht, het niet verschaffen van informatie aan de Kamer, het gebrek aan onafhankelijk onderzoek."
De interviewer vraagt op bladzijde 67: Het is tijd voor een nieuw sociaal contract?" Omtzigt antwoordt: "Ja! Wat het kinderopvangtoeslagenschandaal heeft laten zien, is dat er grote problemen zijn met macht en tegenmacht in Nederland. De mechanismen van de rechts-staat functioneerden totaal niet. Herstel van het vertrouwen kan alleen als zowel burgers als overheid zich ervan bewust zijn dat hun onderlinge verhouding is gebaseerd op een impliciete afspraak, op een sociaal contract. Wat nodig is om het vertrouwen te herstellen en de maatschappelijke vrede te behouden is een vernieuwing van dit sociaal contract. Dat is zeker niet eenvoudig. het betekent dat we insituties moeten herbouwen door checks-and-balances te herstellen. Het vraagt ook om een andere houding, een andere mentali-teit, van de overheid én van de burgers zelf. Dat kan natuurlijk niet via één simpele maatregel en het kost ook de nodige tijd. Het is het opnieuw weven, opnieuw kalibreren van de rechtsstaat. Met dit boek wil ik een aantal voorstellen doen voor dat proces."
Omtzigt is van mening dat de Raad van Europa niet hard geboeg optrad tegen Rusland, Turkije en Azerbeidzjan. Dat zelfde geldt voor de Eurpese Unie inzake Polen en Hongarije. En voor de Europese Centrale Bank met betrekking tot Italië. Op de bladzijdes 85-115 stelt Omtzigt dat er teveel vanuit modellen wordt gedacht en te weinig vanuit de feiten. Een voorbeeld: als je meer gaat verdienen, kun je feitelijk veel minder besteedbaar inkomen ontvangen: de armoedeval. De bladzijdes 116-171 gaan over het toeslagenschandaal. Op bladzijde 131 schrijft hij: "Van de 88 hoogste topambtenaren in Den Haag zat de helft min-der dan twee jaar op zijn functie." Dit is volgens hem slecht voor het openbaar bestuur.
Het boek eindigt met een aantal voorstellen. 1. Het invoeren van een Grondwettelijk Hof. 2. Van de 150 Kamerzetels zouden 110 via provinciale lijsten gekozen moeten worden en 40 via landelijke lijsten. 3. Er moet een veel betere rechtsbescherming komen, vooral in het bestuursrecht. 4. De ambtelijke diensten moeten veel meer professioneel worden en beter benaderbaar. 5. Er moet beter extern toezicht komen en meer extern onderzoek. 6. Er is een levendig en onafhankelijk maatschappelijk middenveld nodig. 7. De grondwettelijke taken als onderwijs, volkshuisvesting en bestaanszekerheid moeten meer serieus genomen worden. 8. Er moet minder gewerkt worden met planbureaus en met modellen en meer met denktanks. 9. Er moet meer openheid komen over informatie en een veel betere informatiehuishouding. 10. Er moet een serieuze mentaliteitsverandering komen: meer transparantie en meer openstaan voor kritiek. Wat valt mij in deze hele lange lijst op?
Omtzigt besteedt in zijn boek weinig aandacht aan ethische vragen. In veel interviews benadrukt hij dat we van een ik-maatschappij naar een wij-maatschappij moeten gaan. Als humanist vind ik dat mensen het recht hebben om zelf zin en vorm te kunnen geven aan het eigen leven zolang we het zelfbeschikkingsrecht van anderen niet schenden. We komen uit een tijd waarin het wij-denken bepaalde tot welke groep je behoorde met de daarbij behorende regels. Wij-denken is prima als we zelf mogen kiezen bij welke groepen we willen horen. Niet als anderen voor ons gaan bepalen aan welke wij-regels we onderworpen zijn. Hoe staat Omtzigt tegenover huwelijksgelijkberechtiing, meeroudergezinnen, gender-verandering, draagmoederschap, en een snel verbod op de zogenaamde 'homogenezing?
In een volgend blogbericht ga ik verder in op onduidelijkheden in de plannen van Omtzigt.
Naschrift. Verkiezingen in Nederland
Dit blogbericht past in mijn blogserie over de Nederlandse verkiezingen
en de gevolgen ervan. Daarin verschenen eerder de blogberichten 179: Moreel leiderschap: wat is dat?, nummer 180: Referendum? Schijnvertoning! (2), nummer 181: De anti-elite-paradox, nummer 182: 'De kloof' bestaat niet in Nederland, nummer 183: "Wij worden niet gehoord!": klopt dat wel? en nummer 184: CDA-aanval op zelfbeschikking (veel gelezen).
Zie voor mijn
reactie op de uitslag van de verkiezingen blogbericht 186: Populismegolf gestopt in Nederland (dit bericht is hiervan het meest gelezen), 187: Regeringsvorming in Nederland (1) over het belang van het oeroude poldermodel, 188: Regeringsvorming in Nederland (2) over het divagedrag van kiezers, 189: Regeringsvorming in Nederland (3) over het consumentengedrag van kiezers, 190: Regeringsvorming in Nederland (4) over het links/progressieve misverstand, 191: Regeringsvorming in Nederland (5) over het belang van samenwerkingsstrategieën, 192: Regeringsvorming in Nederland (6) over het belang van het maatschappelijk middenveld, en als laatste blogbericht in deze serie nummer 199: Regeringsvorming in Nederland (7) over de duur van de kabinetsformatie.
Hierna volgde een nieuwe serie over de staat van Nederland met blogbericht 211, Is de gekozen burgemeester ondemocratisch?, bericht 212, CDA-aanval op zelfbeschikking (2), blogbericht 226, Terugblik op 2017: populismegolf gestopt (het best bekeken in 2017 en 2018), blogbericht 227, Populismepreventie in Nederland, bericht 233, Referendum: aanval op democratie (1), bericht 234, Red de benoemde burgemeester!, blogbericht 235, Wat te doen met het "sleepwet"-referendum?, blogbericht 236, Verkiezingen van 21 maart 2018 hoopgevend, blogbericht 238, Nederlanders worden optimistischer!, blogbericht 265, Referendum: aanval op democratie (2), bericht 273, Homo/lesbische (on)veiligheid in Nederland, blogbericht 275, Staatscommissie parlementair stelsel Nederland, blogbericht 276, Nederland ontkerkelijkt snel, en blogbericht 277, De fabel van de gele hesjes & klaagschaamte (het begrip klaagschaamte heeft Google bereikt!).
Vlogberichten
Inmiddels zijn dertien vlogberichten verschenen:
1. Aanleiding memoires Rob Tielman, (het op twee na meest bekeken vlogbericht)
2. Boerkini's welkom op het naaktstrand, (het op een na meest bekeken vlogbericht)
3. Homo(zelf)haat, (het op vier na meest bekeken vlogbericht)
4. Tegen homoporno en voor homo-erotiek, (met > 1500 het meest bekeken vlogbericht)
5. Geweld en preutsheid in de VS, (het minst bekeken vlogbericht)
6. Nederlandse en puriteinse tradities in de VS, (op vier na minst bekeken vlogbericht)
7. Frieslands 'iepen mienskip', (het meest bekeken Friese vlogbericht)
8. Friezen uitvinders poldermodel, (het gemiddeld bekeken Friese vlogbericht)
9. Atlas van Friesland, (het minst bekeken Friese vlogbericht)
10. Homoseksualiteit en homocultuur, (het op drie na meest bekeken vlogbericht)
11. Internetdating homo's en beeldvorming, (het op drie na minst bekeken vlogbericht)
12. Misverstanden rond Europese Unie (het op een na minst bekeken vlogbericht) en
13. Humanisme is niet het bestrijden van godsdienst. (het op twee na minst bekeken vlogbericht)
