zaterdag 31 mei 2014

44. Mediamanipulatie

Dankzij de Europese verkiezingen van 22 tot 25 mei 2014 hebben we weer vele voorbeelden van mediamanipulatie kunnen zien. Het begon al op donderdag 22 mei toen duidelijk werd dat D66 het goed had gedaan. Bij de officiële uitslag zondag bleek van alle kandidaten de lijsttrekker Sophie in 't Veld verreweg de meeste stemmen te hebben behaald: 565.348. Maar bij de NOS kreeg donderdagavond niet zij maar de naast haar staande partijgenoot de heer Pechtold het woord. Met dit sterke staaltje seksediscriminatie kunnen we weer zien hoe de Nederlandse emancipatievlag er bij hangt.

Om familieredenen bracht ik het weekeinde in Engeland door. Ik verheugde mij op de verslaglegging van de Europese verkiezingen door de BBC. Die wordt ons altijd als lichtend voorbeeld voorgehouden door de tegenstanders van de verzuilde Nederlandse publieke omroep. Dat werd een zware tegenvaller. De BBC (en de Engelse kranten die ik las) vielen in dezelfde valkuilen waarin de Nederlandse media jaren geleden terecht kwamen toen hier een anti-partij vanuit het niets "de verkiezingen won." Het is precies die gangbare uitdrukking die ik als eerste voorbeeld van drie vormen van misleidende beïnvloeding wil bespreken.

1. "Wij hebben de verkiezingen gewonnen!"
In een democratie worden verkiezingen gewonnen als een partij de meerderheid haalt. Dat is in Nederland, ik zou haast zeggen: godzijdank, nog nooit gebeurd. Omdat mijn blog door veel buitenlanders wordt gelezen, moet ik dat even uitleggen. Daarvoor verwijs ik naar blogbericht 16: Hans Brinker and a finger in a leaking dike.

Een partij die geen meerderheid haalt, kan alleen maar regeren als een of meer andere partijen bereid zijn om een regering aan een meerderheid te helpen. Lukt dat niet dan heeft het Nederlands hier een prachtig woord voor: overwinningsnederlaag. (De Dikke Van Dale geeft een onjuiste omschrijving: tegenvallende verkiezingsuitslag. Dat moet zijn: een partij met de meeste gewonnen stemmen komt toch niet aan de macht.)

2. "De wil van het volk moet worden gevolgd!"
Deze opvatting is verwant aan twee andere misvattingen. De eerste is dat democratie de dictatuur van de meerderheid zou zijn. De tweede is dat de kiezer altijd gelijk zou hebben. Dat dit niet klopt, leg ik uit in blogbericht 34: Vijf misverstanden over democratie. Als een anti-partij pakweg 25% van de stemmen haalt dan betekent dat nog altijd dat een grote meerderheid niet op die partij heeft gestemd. Wie de BBC volgde het afgelopen weekeinde zou de indruk krijgen dat Labour verloren had terwijl ze gewonnen hadden. Uit angst voor "het volk" werd de leider van de Britse anti-partij met fluwelen handschoentjes benaderd en werd de woordvoerder van Labour ongeveer als een leugenaar neergezet toen hij wees op het feit dat zijn partij wel degelijk stemmen gewonnen had.

Dat heulen met het populisme werd in Nederland berucht toen PvdA-leider Job Cohen op de pijnbank werd gelegd door Twan Huys van Nieuwsuur omdat hij de prijs van een of ander soort brood niet wist. Een vergelijkbaar geneuzel was er in de Britse media over het feit dat Labour leider Ed Miliband moeite had met het verorberen van een sandwich. Om met Fokke & Sukke te spreken in de NRC van 23 mei 2014, ze "hebben het nou wel weer gehad met Europa, terug naar de binnenlandse poltiek: is Rutte gay?"

3. "Het volk eist het aftreden!"
Ook opvallend was de overeenkomst tussen de Nederlandse en Britse journalisten die zonder enig verstand van Europese zaken het aftreden eisten, niet van de Europese lijsttrekkers die hadden verloren maar van de nationale partijleiders. Daarbij werd gemakshalve net gedaan alsof de uitslagen van Europese verkiezingen één op één konden worden vertaald naar uitslagen van nog te houden nationale verkiezingen. Dat is niet alleen onzin omdat het over andere onderwerpen gaat maar ook omdat er grote verschillen zijn in opkomst waardoor die conclusies zeer voorbarig zijn. Een verwante fout is het om aan te nemen dat alle niet-stemmers aan een bepaalde opvatting zijn toe te schrijven.

Bij de BBC was het zeer opvallend dat continentaal Europa samenviel met Frankrijk en er geen aandacht was voor de tientallen andere lidstaten. En dan dat zeer verwerpelijke nasynchroniseren in plaats van het ondertitelen waardoor niet te controleren was welke vertaalfouten er gemaakt werden. Het gevolg was dat de arme BBC-kijkers de indruk kregen dat het Europees Parlement door de verkiezingen overhoop gegooid werd terwijl in feite de machtsverhoudingen tussen christen-, sociaal- en liberaal-democraten nauwelijks gewijzigd zijn. Dan mogen wij ons toch gelukkig prijzen met onze pluriforme en meertalige publieke omroep!

Mea culpa
Mijn vaste lezers weten dat ik het schrijven voor dit blog combineer met het schrijven van mijn memoires. Dat blijkt een nuttige manier te zijn om te zien hoe lezers op mijn eerste concept-teksten reageren. Hoewel ik met mijn memoires nog pas gevorderd ben tot eind jaren zestig, maak ik nu toch een klein uitstapje naar de tijd dat ik voorzitter was van het Humanistisch Verbond (1977-1987). Want waarom ben ik zo thuis in mediamanipulatie? Omdat ik mij daar zelf ook schuldig aan heb gemaakt.

Midden jaren zeventig ergerde ik mij aan het feit dat aan iedere wind die de paus liet, aandacht werd besteed door (meestal katholieke) journalisten. Daarom zocht en vond ik een humanistische journalist die dicht bij een telex werkte. In die dagen liep het nieuws via telexen en dat maakte mediamanipulatie makkelijker dan vandaag de dag waar dankzij internet en sociale media het nieuws transparanter wordt verspreid. Zodra er een bericht was over de paus dan werd ik gebeld om daar commentaar op te geven dat meteen op de telex werd gezet. Uit de archieven blijkt dat het Humanistisch Verbond nog nooit zoveel media-aandacht heeft gekregen als in de jaren zeventig en tachtig.

Zoals de Engelsen zeggen: "You need one to see one." Ofwel: een ingewijde ziet meer. Uit eigen ervaring weet ik dus hoe makkelijk het was (en tot op zekere hoogte nog steeds is) om aan manipulatie van en door de media te doen. Een gewaarschuwd mens telt voor twee!


De volgende media-onderwerpen gaan over de mediawet van schijnbare achteruitgang en mediamissers.


P.S. Deze week, op dinsdag 3 juni 2014, komt een einde aan de weigerambtenaar in Nederland.

Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.