zaterdag 2 juni 2018

246. De onvrijheid van godsdienst (5)

Het eerste bericht in deze serie ging over de grondwettelijke vrijheid van godsdienst én levensovertuiging. Het tweede bericht ging over de gevaarlijke onduidelijkheid van het begrip 'religie'. Het derde bericht ging over de afnemende macht van wereldgodsdiensten. Het vierde bericht ging over het onterechte achteruitgangsdenken in veel (a)sociale media. Dit vijfde bericht gaat over een humanistische verklaring van dit achteruitgangsgeloof. En waarom bedreigt dit de humanistische, de vrouwen- en de homo/lesbische bewegingen?

Onzin over het "naoorlogse humanisme"
In mijn Socrateslezing uit 1990, Humanisme onder kritiek, besprak ik al de onterechte godsdienstige, anti-westerse, postmoderne, deterministische en anti-individualistische kritiek. Sindsdien wordt soms het zogenaamde "naoorlogse humanisme" beschuldigd de oorzaak te zijn van alles wat fout zou gaan in de wereld. Omdat ik zelf bijna vijftig jaar geleden actief werd in de Nederlandse en de wereldwijde humanistische beweging kan ik die kritiek niet onweersproken laten. Hieronder geef ik daar een korte samenvatting van.

Wie mijn bronnen zelf wil nalezen, kan goed terecht in het boek onder redactie van Bert Gasenbeek en Floris van den Berg, Rob Tielman. Een begeesterd humanist (2010). En in het boek met mijn memoires, Humanisme als zelfbeschikking. Levensherinneringen van een homohumanist (2016). In beide boeken staan verwijzingen naar veel van mijn publicaties.

Het "naïef humanistisch vooruitgangsgeloof" bestaat niet
Toen ik in 1977 voorzitter werd van het Nederlandse Humanistisch Verbond werd ik door veel progressieven voor gek verklaard. Zij vonden het HV achterhaald want de vooruitgang had dankzij de jaren zestig overwonnen en het HV zou daardoor overbodig zijn geworden. Ikzelf ging er, achteraf terecht, vanuit dat de geschiedenis heel veel golfbewegingen had gekend en dat de bereikte verworvenheden niet voor eeuwig zouden zijn. Dat is inmiddels gebleken. Het toenmalige naïeve vooruitgangsgeloof is inmiddels vervangen door een even naïef achteruitgangsgeloof dat even gevaarlijk is. Ik geef hieronder een paar voorbeelden.

Van vrijheid van tot vrijheid tot
De idealen van de Verlichting en die van de Bataafse Revolutie zijn nog altijd belangrijk. Maar de begrippen vrijheid, gelijkheid en broederschap worden nogal verschillend opgevat. Zo wordt vrijheid vaak gezien als de afwezigheid van regels. Maar dat betekent de vrijheid van de sterkeren en de onvrijheid van de zwakkeren. Absolute vrijheden (zoals bv. die van meningsuiting) kunnen de rechten van anderen bedreigen om zelf zin en vorm te geven aan het bestaan. De humanistische beweging heeft daarom via humanistisch vormingsonderwijs en geestelijke verzorging mensen zo begeleid dat zij in toenemende mate in staat zijn om zichzelf en anderen in vrijheid te ontwikkelen. Naïeve vooruitgangsgelovigen dachten dat het wegvallen van regels vanzelf een betere wereld zou opleveren. Het tegendeel bleek het geval. Veel naïeve achteruitgangsgelovigen willen daarom vrijheden weer aantasten.

Van gelijkvormigheid naar gelijkwaardigheid
Velen vatten gelijkheid op als gelijkvormigheid maar dat is meestal strijdig met vrijheid. Gelijkwaardigheid (zoals gelijke toegang tot mensenrechten) is juist wel met vrijheid te combineren als de zelfbeschikking van anderen gerespecteerd wordt. Hiermee samen hangt de misvatting dat democratie een dictatuur van een meerderheid zou zijn. In de vanouds humanistische opvatting van democratie spelen de rechten van individuen en zelfgekozen minderheden een wezenlijke rol. Vandaar ook de scheiding der machten om willekeur door dictatoriale meerderheden te voorkomen. Het is naïef om te denken dat alle mensen en alle meerderheden van nature goed zouden zijn. Maar het is even naïef om te denken dat allen van nature slecht zouden zijn. Humanisten gaan er van uit dat mensen en groepen zich ten goede kunnen ontwikkelen door opvoeding, onderwijs, media en ook overheden.

Van opgelegde verbanden naar zelfgekozen verbanden
Veel naïeve vooruitgangsgelovigen denken dat wij zouden kunnen leven zonder sociale verbanden. Achteruitgangsgelovigen dat wij alleen gered zouden kunnen worden door sterke leiders. De humanistische beweging heeft zich altijd verzet tegen van boven af opgelegde verbanden maar was en is zich ervan bewust dat dit alleen lukt door er open zelfgekozen verbanden tegenover te stellen. Door de doorgeslagen marktwerking zijn veel mensen zich niet als burgers maar als consumenten gaan gedragen. Vroegere christelijke naastenliefde met de bijbehorende schijnheiligheid is vaak vervangen door een mentaliteit van "ikke, ikke en de rest van stikke". De humanistische beweging heeft zich altijd ingezet voor welbegrepen eigenbelang: het is in ieders belang om ieders belang te behartigen. Zo kenmerkt zich de wereldwijde humanistische beweging door heel veel vrijwilligerswerk.

Rol van de humanistische beweging
De humanistische beweging heeft zich wereldwijd nooit gekoppeld aan één bepaalde partijpolitieke stroming. We kunnen het eens zijn over humanistische waarden maar die kunnen op verschillende manieren partijpolitiek worden ingevuld. Niet het bestrijden van godsdiensten maar bieden van een gelijk te behandelen levensbeschouwelijk alternatief van zingeving stond en staat centraal. De omslag van een naïef vooruitgangsgeloof in een even naïef doemdenken vraagt om een humanistisch antwoord. Door ons te blijven inzetten voor een menswaardiger bestaan voor  iedereen en niet mee te gaan met de waan van de dag onder teleurgestelde progressieven die hun heil zoeken in onverdraagzame "religies".


Naschrift. Op 30 mei 2018 deed zich een klassiek voorbeeld voor waar de vrijheid van godsdienst wordt misbruikt om gelijke behandeling van homoseksualiteit tegen te gaan. Op 14 juni 2018 stond in dagblad Trouw een vergelijkbaar bericht. Het College voor de Rechten van de Mens vindt dat de rechten van aanhangers van de islam, een godsdienst die de doodstraf eist voor homoseksuelen en ongodsdienstigen, zwaarder wegen dan de rechten van die door de islam vervolgde groepen die eisen dat overheidsdienaren (zoals rechters en politie) neutraal gekleed dienen te zijn. Op 25 juni 2020 werd het rapport bekend van de parlementaire ondervragingscommissie die beïnvloeding in Nederland vanuit onvrije landen onderzocht. Onvrije landen als Saoedi-Arabië, Qatar en Koeweit beïnvloeden moslimgemeenschappen in Nederland met een eng gedachtegoed dat kernwaarden en vrijheden van onze samenleving afwijst.




Naschrift. Humanisme
Het meest gelezen humanistisch bericht is nu nummer 65 over Verhullende statistieken. Vooral in Rusland was hier veel belangstelling voor: mogelijk vanwege de groeiende macht van de Russisch-orthodoxe kerk. Als tweede binnen dit thema eindigt nu nummer 24 over Pieter Admiraal (1929-2013) die wereldwijd een belangrijke rol speelde in de strijd voor legalisering van vrijwillige euthanasie. Dit blogbericht wordt in deze groep gevolgd door blogbericht 41 uit mijn humanistisch verleden over Piet Thoenes, van Dachau tot Utopia, nummer 123 over IHEU & Engeland (de grootste stijger in deze groep), nummer 55 over Godsdienstwaanzin, nummer 119 over IHEU & de Verenigde Staten, nummer 103 over Solidariteit, 46 over Jaap van Praag, grondlegger van de humanistische beweging, 25 onder de titel Godgeklaagd! en 7 over KGB & CIA. Deze blogberichten zijn terug te vinden in mijn memoires ('Humanisme als zelfbeschikking') die eind 2016 als boek verschenen.



Naschrift. Vlogberichten
Inmiddels zijn dertien vlogberichten verschenen:
1. Aanleiding memoires Rob Tielman, (het op twee na meest bekeken vlogbericht)
2. Boerkini's welkom op het naaktstrand, (het op een na meest bekeken vlogbericht)
3. Homo(zelf)haat,  
4. Tegen homoporno en voor homo-erotiek, (het meest bekeken vlogbericht)
5. Geweld en preutsheid in de VS,
6. Nederlandse en puriteinse tradities in de VS,
7. Frieslands 'iepen mienskip', (het meest bekeken Friese vlogbericht)
8. Friezen uitvinders poldermodel,
9. Atlas van Friesland,  
10. Homoseksualiteit en homocultuur, (het op drie na meest bekeken vlogbericht)
11. Internetdating homo's en beeldvorming,
12. Misverstanden rond Europese Unie en
13. Humanisme is niet het bestrijden van godsdienst.