257. Vreedzaam Friesland (1)

De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok, deed onlangs de volgende uitspraak. "Noem mij een voorbeeld van een multi-etnische of multiculturele samenleving waar de oorspronkelijke bevolking nog woont (...) en waar een vreedzaam samenlevings-verband is. Ik ken het niet." In de daarop volgende discussie ging het vooral over Suriname en Caribische delen van het Koninkrijk der Nederlanden. Maar niet over een voorbeeld dat veel dichterbij ligt: Friesland. Wat zegt dat over de Nederlandse onkunde van de eigen geschiedenis? En de bedenkelijke rol van sommige media die goed nieuws verzwijgen?

Onderzoek naar de 'vergeten' vroege Friese geschiedenis
Veel vaste lezers van mijn blog weten dat ik graag verwijs naar onderzoek dat te weinig aandacht krijgt in de meeste media. Ik zal twee voorbeelden daarvan geven. Het eerste boek is van Luit van der Tuuk, De Friezen; de vroegste geschiedenis van het Nederlandse kustgebied (Utrecht 2013). Het tweede is van Michael Pye, Aan de rand van de wereld; hoe de Noordzee ons vormde (Amsterdam 2015). Omdat ik weet dat niet iedereen naar boeken op zoek gaat, zal ik de belangrijkste resultaten hieronder samenvatten. Bovendien zal ik ook mijn eigen ondervindingen over Friesland weergeven onder verwijzing naar eerdere blog- en vlogberichten. Zie ook het onderstaande naschrift over berichten over Friesland.

Leeuwarden/Fryslân Europese culturele hoofdstad 2018
Eén van de redenen waarom Leeuwarden/Fryslân Europese culturele hoofdstad 2018 is geworden, is dat Friesland een 'iepen mienskip' is, een open gemeenschap. In de rest van Europa is het gebruikelijk dat gemeenschappen van oudsher gesloten zijn, vaak feodaal en vijandig tegenover vreemdelingen. Van der Tuuk en Pye beschrijven hoe Friesland al voor de komst van de Romeinen een andersoortige cultuur had. De lage ligging aan de Noordzee met steeds overstromend land, de door mensen gemaakte terpen, de visserij, de handel over water, en het vrijwel ontbreken van feodale heersers zorgden voor een ondernemende cultuur, open voor contacten met andere culturen die overzee goed bereikbaar waren.

Friesland en de Romeinen
Rond het begin van onze jaartelling woonden Friezen van wat nu Vlaanderen is tot aan de Wezer bij Bremen. Later vestigden Friezen zich langs de kust tot wat nu Denemarken is. Rond diezelfde tijd bezetten de Romeinen het zuidelijke deel van wat nu Nederland is tot aan de toenmalige loop van de Rijn die bij Katwijk in zee stroomde. Afgezien van enkele schermutselingen was de verhouding tussen Friezen en Romeinen redelijk vreedzaam. De Romeinen hadden geen belangstelling voor kustland dat vaak overstroomde en de Friezen leefden op door hen gemaakte heuveltjes, terpen, die in het nu Duitse Noord-Friesland (de Halligen) tijdens vloed als eilandjes in de Noordzee te vinden zijn. Het hele Romeinse Rijk kende zoals in die tijd gebruikelijk een hiërarchische feodale structuur. De Friezen waren vrije boeren, vissers en handelslui: de voorlopers van de later genoemde 'iepen mienskip'.

Friesland tussen Romeinse Rijk en de Hanze
Toen het Romeinse Rijk in de vierde eeuw instortte, vormde Friesland een handelsbrug tussen het oude Rijk en de latere Hanze. De Britse onderzoeker Pye toont het belang van de Friese handel aan met behulp van archeologisch onderzoek naar de verspreiding van Friese munten in het gebied van Noord- en Oostzee. De Nederlandse onderzoeker Van der Tuuk beschrijft het belang van de toen Friese handelsplaats Dorestad bij het huidige Wijk bij Duurstede. Ook in deze tijd blijven vrije boeren, vissers en handelslieden voortbestaan.

Friesland en de bedreiging door Vikingen, Franken, Saksen en Hollanders
De Friese welvaart werd bedreigd door invallen van Vikingen, Franken, Saksen en later Hollanders. In het eerste hoofdstuk van het boek Vrijdenken & humanisme in Nederland; 40 plekken van herinnering, schrijft Van der Tuuk dat de dood van Bonifatius in 754 bij Dokkum geen roofmoord was maar het gevolg van zijn gewelddadige inval in Friesland om hen te kerstenen. Holland wist West-Friesland met geweld te veroveren maar dat mislukte met Friesland in 1345 toen Friezen bij Warns de Hollanders versloegen. De van oorsprong Friese Ommelanden werden vanuit de Saksische grensstad (in het Fries nog altijd Grins = grens) Groningen tot Saksisch gebied gemaakt en de Friese taal en cultuur verdwenen er volledig. Datzelfde gebeurde met Oost-Friesland maar daar bleef in het huidige Duitsland een sterke Friese identiteit bestaan. In veel gevallen, daar heeft minister Blok een punt, bleven er spanningen bestaan tussen de oorspronkelijke bewoners en de bezetters. Maar in de voorheen bestaande en de huidige Friese gebieden niet dankzij de 'iepen mienskip'.

Behalve de open Friese gemeenschap is er nog een andere reden waarom de Nederlandse verovering van Friesland niet tot eeuwenlange gewelddadigheden heeft geleid. In mijn blogbericht 176, Friezen uitvinders poldermodel, leg ik uit hoe de gemeenschappelijke strijd tegen het water het welbegrepen eigenbelang heeft bevorderd. Vanaf de elfde eeuw beginnen de meeste Friezen het lage land tussen de terpen tegen de overstromingen te beschermen door het aanleggen van dijken. De Friese Slachtedyk is daar een heel goed voorbeeld van. Het was een gemeenschappelijk belang van alle betrokkenen om die dijken aan te leggen en te onderhouden. De opgerichte waterschappen zijn vroege vormen van democratie die niet worden opgevat als de dictatuur van een meerderheid maar als het zoeken naar een zo groot mogelijk maatschappelijk draagvlak: het begin van het polderen.

Ook dit is in het project Leeuwarden/Fryslân Europese culturele hoofdstad 2018 terug te vinden: de inschakeling van zoveel mogelijk culturele activiteiten in de meer dan 400 Friese dorpen. En het zoeken naar draagvlak voor de elfstedenfontijnen in de elf Friese steden en stadjes. De toekenning van de titel Europese culturele hoofdstad 2018 leidde bij velen onder de Nederlandse culturele elite tot schampere reacties. Waaruit hun onkunde van de Friese cultuur bleek. In mijn negende vlogbericht: atlas van Friesland bespreek ik de grote culturele dichtheid in Friesland die veel Nederlanders niet blijken te kennen.

Friesland als deel van de Verenigde Nederlanden
Friesland behield als provincie binnen de Verenigde Nederlanden een zekere autonomie. Het Nederlands werd weliswaar aan Friesland als ambtelijke taal opgedrongen maar de Friese taal en cultuur bleven tot op de dag van vandaag overwegend aanwezig. In mijn blogbericht 33 beschrijf ik deze Friese taalvrede. In blogbericht 9 vergelijk ik die met de eeuwenoude taalstrijd in Frans- en Belgisch Vlaanderen. Gewelddadige bewegingen ter afscheiding zoals in Ierland en Baskenland hebben zich in Friesland niet voorgedaan.

In mijn Tresoar-lezing Identiteit als keuze op 13 mei 2011 en in het slothoofdstuk van mijn memoires, Friesland, land van belofte, beschrijf ik mijn eigen inburgering in een voor mij nieuwe cultuur. De meesten onder de niet-Friese Nederlanders onderschatten deze grote cultuurverschillen en dat komt de integratie niet ten goede als zij in Friesland komen te wonen. Maar dat leidt niet tot Catalaanse toestanden dankzij iepen mienskip en polder.

Friese Verlichting
Veel Nederlanders kennen inmiddels het achttiende-eeuwse planetarium van Eise Eisinga (1744-1828) in de vroegere universiteitsstad Franeker. Maar weinigen weten hoezeer dit een belangrijk onderdeel van de Friese Verlichting is. In het twaalfde hoofdstuk van het boek Vrijdenken & humanisme in Nederland; 40 plekken van herinnering beschrijf ik het kenmerkende praktijkgerichte van de Friese Verlichting. Hoe bv. een autodidact met hulp van de plaatselijke universiteit angstaanjagende spookverhalen van een dominee weerlegt door in zijn huiskamer het heelal na te bouwen in het oudste nog werkende planetarium ter wereld. In mijn hoofdstuk laat ik zien dat dit niet op zichzelf staat, maar past in een mens- en wereldbeeld dat er voor zorgde dat in Friesland de toenmalige vervolgingen van zg. 'heksen' en 'sodomieten' (homo's) minder aanslaan dan in de rest van de Nederlanden.

Fries nationalisme
Terwijl in de rest van Europa het negentiende-eeuwse nationalisme leidt tot veel geweld en oorlogen is daar in Friesland geen sprake van. Het overdreven nationalisme wordt zelfs ironisch bestreden in het Oera Linda-boek, een parodie op het nationalistisch opkloppen van de eigen geschiedenis. Het Friese nationalisme kenmerkt zich door het opleven van de aandacht voor de Friese taal en cultuur zonder een heksenjacht op niet-Friese vijanden.

Waarom is in Friesland de verhouding tussen protestanten en katholieken niet zo uit de hand gelopen als in godsdienstoorlogen zoals in Noord-Ierland? De katholieke, doopsgezinde en later gereformeerde en atheïstische minderheden leefden vreedzaam met een steeds liberaler wordende hervormde meerderheid. Dat kwam onder andere door de verzuiling.

Tegenwoordig heeft de verzuiling een negatief imago. Men is kennelijk vergeten dat de verzuiling het karakter had van emancipatie van achtergestelde groepen. Ik ben daar zelf achter gekomen toen ik in mijn proefschrift Homoseksualiteit in Nederland; studie van een emancipatiebeweging (Amsterdam 1982) de vraag wilde beantwoorden waarom Nederland zo voorop liep in de wereldwijde homo/lesbische beweging. Zelforganisatie en het vinden van bondgenoten en sleutelfiguren bij andere minderheden versterkten de ervaring dat democratie geen dictatuur van meerderheden is maar de maatschappelijke vormgeving van het recht om zelf zin en vorm te geven aan het eigen leven. Het is in deze tijd van angst voor islamitische overheersing nauwelijks meer voor te stellen maar een soortgelijke angst bestond voor katholieke overheersing. Nederland en Friesland hebben sinds de Bataafse Revolutie geen meerderheidspartijen gekend die onder het mom van democratie poogden minderheden  te onderdrukken. Dat is een belangrijke voorwaarde voor een vreedzaam samenleven. Tot zover het verleden. In het volgend bericht bespreek ik het heden van een vreedzaam Friesland en de (tot nu toe vergeefse) pogingen van sommige machtsbeluste en overmatig arrogante Randstedelingen om aan die Friese taalvrede een einde te maken.



Naschrift. Friesland
Het best bekeken blogbericht over Friesland blijft nummer 33 over de Friese taalvrede. Binnen deze groep zijn ook veel bekeken de blogberichten nummer 21 over It wrede paradys, 9 over Vlaanderen & Friesland, nummer 114 over Identiteit als keuze, nummer 81 over de Fryske taalfrede, nummer 258 over Vreedzaam Friesland (2)  (de grootste stijger in deze groep), nummer 143 over Friesland in mijn memoires, nummer 109 over de Fryske taalfrede op 'e nij bedrige, nummer 150 over Nexit? Fryslânexit!, nummer 176 over Friezen uitvinders poldermodel en nummer 175 over Frieslands 'iepen mienskip' . Zie voor een recent blogbericht over onder andere Friesland nummer 224 over # MeToo (5) #IkOok (2) Een zwarte man als dader? (met name over de beruchte 'slag om Dokkum').

De Fryske webside It Nijs.frl besteedde aandacht aan mijn blog, onder andere door in het Fries vertaalde blogberichten te plaatsen: Divagedrach tsjin Swarte Pyt wurket averjochts, Fryslân yn myn tinzen en Nexit? Fryslânexit! Een leuke manier om Fries te leren lezen...


Naschrift. MediakritiekHet best bekeken in deze serie is nummer 226 over Terugblik op 2017: populismegolf gestopt (de grootste stijger in mijn blog). Dat wordt in populariteit gevolgd door de blognummers 80 over de World Press Photo 2014, het nummer 139 over Referendum? Schijnvertoning!, nummer 74 over Valse nichten, nummer 186 Populismegolf gestopt in Nederland, nummer 34 over Vijf misverstanden over democratie, nummer 144 over de vraag: Is homo-nieuws geen nieuws? (1), nr. 184 over CDA-aanval op zelfbeschikking (1), bericht nummer 4 over Levensgevaarlijke preutsheid en nummer 63 over Mediamissers.



Naschrift. Vlogberichten
Inmiddels zijn dertien vlogberichten verschenen:
1. Aanleiding memoires Rob Tielman, (het op twee na meest bekeken vlogbericht)
2. Boerkini's welkom op het naaktstrand, (het op een na meest bekeken vlogbericht)
3. Homo(zelf)haat,  
4. Tegen homoporno en voor homo-erotiek, (het meest bekeken vlogbericht)
5. Geweld en preutsheid in de VS,
6. Nederlandse en puriteinse tradities in de VS,
7. Frieslands 'iepen mienskip', (het meest bekeken Friese vlogbericht)
8. Friezen uitvinders poldermodel,
9. Atlas van Friesland,  
10. Homoseksualiteit en homocultuur, (het op drie na meest bekeken vlogbericht)
11. Internetdating homo's en beeldvorming,
12. Misverstanden rond Europese Unie en
13. Humanisme is niet het bestrijden van godsdienst.