109. Fryske taalfrede op 'e nij bedrige

In de blogberichten 33 en 81 heb ik eerder geschreven over de Friese taalvrede. Nu wordt die opnieuw bedreigd. Dit keer gaat het om de zelfstandigheid van Omrop Fryslân en om het recht om Fries te spreken in de rechtszaal. Kennis van de Friese geschiedenis kan helpen om dreigend onrecht te keren. Woonden er Friezen in wat nu het Vlaamse kustgebied is?

Omrop Fryslân
Bezuinigingen bij de landelijke publieke omroep bedreigen de zelfstandigheid van Omrop Fryslân. Het lijkt zo onschuldig om het beheer van de Friese omroep landelijk te regelen. Maar de huidige aftakeling van de rechtbank in Leeuwarden laat zien dat het vaak begint met bestuurlijke schaalvergroting en dat het eindigt met een regelrechte aanslag op Friese taalrechten. Gelukkig is er nu Europese wetgeving om de rechten van taalminderheden te beschermen. De Nederlandse overheid doet net alsof er niets aan de hand is maar dat is een kenmerk van iedere meerderheid die een minderheid niet ziet staan.

Ik ben geboren in Hilversum en heb er achttien jaar gewoond. Mijn vader werkte bij de VARA en ik was als kleuter al voor de radio. Als oud-voorzitter van het Humanistisch Verbond van 1977 tot 1987 weet ik wat het is om een zendgemachtigde te leiden. Als oud-lid van de Programmaraad van de Humanistische Omroep van 2000 tot 2009 heb ik zelf meegemaakt hoe de landelijke publieke omroep werkt. Er heerst in Hilversum een 'Engelse ziekte': je wordt doodgegooid met Engelstalige muziek en programma's en er is zo goed als geen aandacht voor de tweede rijkstaal Fries. Hoe vaak gebeurt het niet dat men in Hilversum leuk wil zijn door zogenaamd Friezen na te doen in een taaltje dat geen Fries is maar op Saksisch lijkt? 

Friestalige radio en televisie is een levensnoodzaak voor het Fries. Iedere taal kan in de hedendaagse wereld niet overleven zonder eigen televisie, radio en sociale media. Als 'nije Fries' heb ik veel aan Friestalige uitzendingen gehad om de taal te leren verstaan. Dat geldt ook voor andere inwoners van Friesland die thuis geen Fries spreken. Wie de zelfstandigheid van Omrop Fryslân bedreigt, pleegt een aanslag op de toekomst van het Fries. Daarom moet met alle politieke en juridische middelen de zelfstandigheid van Omrop Fryslân verdedigd worden!

Fries in de rechtspraak
Iedereen die de geschiedenis van Friesland kent die weet waar 'Kneppelfreed' van vrijdag 16 november 1951 voor staat. Met politieknuppels trachtten Friesvijandige Nederlanders de rechten van Friestaligen in de rechtspraak tegen te houden. Wil Justitie misschien opnieuw een Kneppelfreed uitlokken? Omdat één man uit Almelo weigert naar Friesland te komen, moeten grote aantallen Friezen naar Almelo komen wegens een uiterst gevoelige rechtszaak waar geen Fries gesproken mag worden.

We zien hier weer een klassiek geval van Nederlandse bekrompenheid. Omdat Justitie moet bezuinigen, wordt op de rechtspraak in Friesland bezuinigd waardoor Friezen die recht zoeken op kosten worden gejaagd. Maar er is meer aan de hand dan het over de schutting gooien van bezuinigingen waarvoor burgers moeten boeten. Er is sprake van een regelrechte minachting van Friestaligen als rechtszittingen worden verplaatst naar rechtbanken waar geen Fries mag worden gesproken. Wat zou er gebeuren als Nederlanders gedwongen zouden worden om in Duitsland in het Duits berecht te worden? Nederland zou te klein zijn. Terecht is er Europese wetgeving om dat te voorkomen. Maar opnieuw wordt er buiten Friesland gedaan alsof er niets aan de hand is.

Men hoeft geen socioloog te zijn zoals ik om te beseffen dat hier met vuur gespeeld wordt. Het ligt voor de hand om te verwachten dat net als in 1951 grote groepen Friezen hiertegen zullen protesteren. De kans is groot dat dit keer Almelo het toneel van gewelddadigheden wordt. Wie de geschiedenis van Friesland kent die weet dat Friezen veel kunnen verdragen maar dat er grenzen worden overschreden als men zich geminacht voelt. Het wordt de hoogste tijd dat er op het Zaailand voor de rechtbank in Leeuwarden een gedenkteken komt om Kneppelfreed te herdenken opdat de geschiedenis van onderdrukking van Friestaligen niet herhaald wordt!

Het belang van de Friese geschiedenis
Omdat ik in Friesland kwam wonen, heb ik mij verdiept in de Friese geschiedenis. Die verklaart heel veel van de hedendaagse Friese identiteit. Dat verdraagzaamheid, openheid en gemeenschapszin hier nauw samengaan met een sterke eigen identiteit gebaseerd op zelfbeschikking, vrijheidszin en gelijkberechtiging. Het wonen op terpen en in polders, het leven op schepen en de wereldwijde handelscontacten: het verklaart de weerzin tegen feodale machtsverhoudingen. Het leidde tot het besef dat we samen in het zelfde schuitje zitten en dus samen problemen moeten oplossen. Niet gelaten alles over je heen laten komen maar samen naar praktische oplossingen zoeken waar zo veel mogelijk mensen baat bij hebben. Niet 'ikke-ikke-en-de-rest-kan-stikke' maar 'mienskip' (gemeenschapszin).

Het belang van kennis van de Friese geschiedenis is dat Friezen en niet-Friezen kunnen leren hoe men op vreedzame wijze met elkaar om ging en kan blijven gaan. Dat Friesland geen Baskenland of Oekraïne wordt, dat is in ieders belang. Ik denk dat het eerder onwetendheid dan kwaadwilligheid is dat de Nederlandse overheid nu bezig is met vuur te spelen. Maar ik heb in ieder geval gewaarschuwd voor de gevaren die dreigen. In de hoop dat de fouten van 1951 niet herhaald worden!





Naschrift: wie meer wil weten over de vroege Friese geschiedenis raad ik aan om het boek te lezen van Luit van der Tuuk: De Friezen. De vroegste geschiedenis van het Nederlandse kustgebied (Uitgeverij Omniboek, Utrecht 2013). Hij besteedt geen aandacht aan de vraag of er vroeger Friezen woonden in wat nu het Vlaamse kustgebied is. Ik vermoed van wel!

Het belang van Friesland voor de Europese en wereldgeschiedenis wordt beschreven in het eerste hoofdstuk 'The invention of money' van het boek van Michael Pye: The Edge of the World. How the North Sea Made Us Who We Are (Uitgeverij Viking, Londen 2014). Wie meer wil weten over het belang van Omrop Fryslân kan terecht op de Fryske webside It Nijs.frl.

Zie hier de brief van 5 oktober 2015 van de Freonen fan Omrop Fryslân. 

Op 16 december 2016 werd bekend dat de Raad van Europa zeer ontevreden is over Nederland inzake het Friese taalbeleid. Zo zijn er onvoldoende waarborgen dat Fries gesproken kan worden in rechtbanken en wordt in het Friese taalonderwijs onvoldoende aandacht besteed aan het lezen en schrijven in het Fries en aan de Friese taal en cultuur. Als het gaat om de rechten van de Friese minderheid heeft Friesland veel bondgenoten in Europa. Lees: Nexit? Fryslânexit!

Op 21 december 2016 besloot de provincie Fryslân om Omrop Fryslân jaarlijks met € 655.000,- te steunen vanwege de grote betekenis voor de Friese taal en cultuur. Ondanks eerdere pogingen om de zelfstandigheid van deze Friestalige omroep af te schaffen, is het toch gelukt om die te behouden.

Op 22 december 2016 hield de burgerinitiatiefgroep Sis Tsiss ('zeg kaas' in het Fries) een fakkeloptocht in Leeuwarden waaraan 300 deelnemers meededen onder het motto Frysk op skoalle - in bernerjocht (Fries op school - een kinderrecht). Zestig 'pommeranten' (prominenten) steunen deze manifestatie voor het Friese onderwijs.




Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.