107. Homostudies Utrecht

In de rampenzomer van 1967 was ik mij hardhandig bewust geworden van het onrecht van de homovervolging. Dankzij de redacteur van Vrij Nederland Jan Rogier kwam ik op het spoor van de eeuwenlang doodgezwegen homogeschiedenis. Mijn boek Homoseksualiteit in Nederland. Studie van een emancipatiebeweging (Amsterdam 1982) was het gevolg van mijn zoektocht. Dat proefschrift kreeg in het voorjaar van 1982 zoveel aandacht dat nogal wat onderzoeksvragen gesteld werden. Dat droeg bij tot de oprichting van de universitaire Interfacultaire Werkgroep Homostudies Utrecht, waarvan ik van 1982 tot 1992 voorzitter was.

Een belangrijke reden om met homostudies te beginnen, was het feit dat wetenschappers een eeuw lang vooroordeelbevestigend onderzoek hadden gedaan naar homoseksualiteit. Het meeste onderzoek beperkte zich tot homoseksuelen die in aanraking waren gekomen met justitie of psychiatrie en dat was dus volstrekt niet representatief. Homostudies werd in het begin verweten niet wetenschappelijk te zijn omdat de onderzoekers "subjectief betrokken" zouden zijn. Waarop ik voorstelde om onderzoek onder hetero's voortaan door homo/lesbische onderzoekers te laten doen. Dat deed die kritiek snel verstommen. Ook leefde het vooroordeel dat homostudies-onderzoekers zelf homo of lesbisch moesten zijn. Vanzelfsprekend stond de deskundigheid voorop, niet de eigen seksuele voorkeur. 

Homostudies Utrecht
Het toeval wilde dat de Roze Zaterdag van 26 juni 1982 in Amersfoort te maken kreeg met homovijandige rellen. Dat maakte duidelijk dat de overheid beleid moest gaan ontwikkelen om de positie van de homo/lesbische minderheid te verbeteren. Najaar 1982 kon ik mijn proefschrift aanbieden aan de net aangetreden CDA-minister van Welzijn Elco Brinkman die verantwoordelijk werd voor het op te stellen landelijk homobeleid. Daaruit vloeiden veel onderzoeksopdrachten voort die leidden tot rapporten die verschenen in de publicatiereeks die hieronder vermeld wordt.

Een tweede samenloop van omstandigheden was de AIDS-crisis die vanaf 1981 zichtbaar werd. Over mijn persoonlijke rol bij de AIDS-bestrijding schrijf ik later een blogbericht. Wat Homostudies Utrecht betreft, leidde ook dit tot veel onderzoek. En ook tot een poging om homoseksualiteit te schrappen als ziekte door de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Van 1983 tot 1993 was ik adviseur van de WHO inzake AIDS-preventie onder mannen die seks hebben met mannen. Dat leidde onder andere tot het boek Bisexuality and HIV/AIDS: A Global Perspective (Buffalo NY 1991) waarvan ik redacteur was.

HIV/AIDS-preventie onder mannen die seks hebben met mannen werd ernstig gehinderd door het feit dat homoseksualiteit op de ziektelijst van de WHO stond. Bovendien was het wetenschappelijk gezien onzin want homoseksualiteit is net zo min een ziekte zoals bij voorbeeld linkshandigheid, roodharigheid, muzikaliteit of intelligentie. Het is een gewoon een biologische variant. Niet homoseksualiteit is een probleem maar de maatschappelijke veroordeling ervan. Het onderzoekswerk van Homostudies Utrecht bracht dat in kaart, met de mogelijkheden om daar verandering in aan te brengen.

Met onder andere de bedoeling om de WHO te beïnvloeden werd van 10 tot 12 december 1987 in Krasnapolsky in Amsterdam het grote internationale wetenschappelijke congres "Homosexuality Beyond Disease" georganiseerd in samenwerking met COC en ILGA. Daar namen sleutelfiguren uit wetenschap en politiek aan deel. Mede dankzij de steun van staatssecretaris Dick Dees (1944-) en directeur-generaal Joop van Londen (1931-2015), beiden van Volksgezondheid, verliep de lobby richting de WHO voorspoedig. Op 19 mei 1990 werd homoseksualiteit geschrapt van de ziektelijst. Sindsdien wordt wereldwijd op 17 mei de International Day Against Homophobia, Transphobia & Biphobia IDAHOT gevierd.

Afscheid
In tien jaar tijd was veel opgebouwd. Begin 1992 werkten er 25 (deeltijds)medewerkers. De meesten werden betaald uit de zogenaamde 'derde geldstroom': onderzoekssubsidies van buiten de universiteit. Dat riep kennelijk bij sommigen jaloezie op en ik had rond 1990 een roddelcampagne achter de rug waardoor mijn motivatie om door te gaan met Homostudies Utrecht was teruggelopen.

Daar kwamen nog twee andere overwegingen bij. Omdat verreweg het meeste onderzoek in Nederland had plaats gevonden, waren er bijna geen nieuwe onderzoekopdrachten in eigen land te verwachten. Ik stelde voor om Europees te gaan maar daar voelde de staf weinig voor. In de tweede plaats was er een mogelijkheid om een nieuwe lerarenopleiding humanistisch vormingsonderwijs (HVO) op te zetten. Dat was voor mij een belangrijk sluitstuk van de humanistische emancipatie. Dus besloot ik begin 1992 af te treden. Er werd een mooi afscheidssymposium georganiseerd met een afscheidsbundel: nummer 20 in de onderstaande publicatiereeks. Daarin staat: "Zonder de inspanningen van Rob was er geen Homostudies geweest, zoals we dat nu op de Universiteit van Utrecht kennen. In de ruim tien jaar dat hij voorzitter van de Werkgroep was, heeft hij veel betekend voor nogal wat mensen die in Homostudies carrière hebben gemaakt."



PUBLICATIEREEKS HOMOSTUDIES UTRECHT
Brochurereeks tgv 350-jarig bestaan van de Rijksuniversiteit Utrecht:
1. Jan Bour, Ria Gresnigt, Rob Tielman. Homoseksualiteit en onderwijs. 1986
2. Joop Keegel, Rob Tielman. Homoseksueel ouderschap. 1986
3. Jaap Gerlof, Rob Tielman. Hebben homo's ouders? 1986
In eigen beheer verschenen:
1. Marianne Hoogma, Wet en Werkelijkheid. Literatuuronderzoek naar de voorwaarden waaronder een Wet Gelijke Behandeling optimaal kan functioneren. 1984
2. Cees Waaldijk, Rob Tielman. Grondrechtenafweging en de Wet Gelijke Behandeling. Een model en een toepassing. 1984
3. Marion Dobbeling, Pieter Koenders. Het topje van de ijsberg. Inventarisatie van tien jaar discriminatie op grond van homoseksualiteit en leefvorm. 1984
4. Edwin Bakker, Judith Schuyf (red.). Homoseksualiteit en de media. Verslag van een studiedag georganiseerd door Homo RTV Urania en Homostudies Utrecht. 1985
5. Ans van Ginhoven, Marianne Hoogma. Gelijk krijgen is de kunst. Een onderzoek naar het functioneren van commissies gelijke behandeling in verschillende landen. 1985
6. Jan Aandewiel, Theo van Soerland, Peter van Weert. Politie en homoseksualiteit. 1985
7. Karlein Schreurs. Het is maar hoe je bekijkt. Een onderzoek naar identiteit en subcultuur bij lesbische vrouwen uit Groep 7152. 1986
8. Klaas Soesbeek. Homomannen buiten het Homowereldje. 1986
9. Bert van Steenderen. Homo worden, Homo zijn. Een onderzoek naar de vormgeving van een homoseksuele identiteit bij jongens. 1987
10. Hans Warmerdam, Pieter Koenders. Cultuur en ontspanning. Het COC 1946-1966. 1988
11. Thijs Maasen. De pedagogische eros in het geding. Gustav Wyneken en de pedagogische vriendschap in de Freie Schulgemeinde Wickersdorf tussen 1906-1931. 1988
12. Rob Tielman, Evert van der Veen (red.). Second ILGA Pink Book. A Global View of Lesbian and Gay Liberation and Oppression. 1988
13. Theo Sandfort. Het belang van de ervaring. Over seksuele contacten in de vroege jeugdjaren en seksueel gedrag en beleven op latere leeftijd. 1988
14. Jeanette Geerlings, Marion van der Meer. Lesbisch moederschap, praktijk en theorie. 1989
15. Astrid Mattijssen, Martin Moerings (red.). Wet gelijke behandeling in perspektief. 1989
16. Agnes van Wijnen, Annemieke van Brandenburg, Rob Tielman. Homo's met een handicap bestaan niet. 1990
17. Michal Dallas. Onveilige seks bij homomannen. 1990
18. Karlein Schreurs. Vrouwen in lesbische relaties. Verbondenheid, autonomie en seksualiteit. 1990
19. Wouter Geurtsen, Annet Hofmeijer, Ton Zondervan. Homo of hetero, gezegend ben je! Remonstranten over huwelijk en andere relatievormen. 1991
20. Adrianne Dercksen, Marty van Kerkhof, Astrid Mattijssen, Theo Sandfort, Evert van der Veen (red.). Tolerantie onder NAP. 20 essays over homoseksualiteit voor Rob Tielman. 1992
21. Diana van Oort. (On)zichtbaar (seksueel) geweld tegen lesbische vrouwen en meisjes. 1993
22. Niels Teunis, John de Wit, Theo Sandfort. Voor een half uurtje lol ga ik geen risico lopen. Homoseksuele mannen en veilig vrijen. 1993
23. C.J. Hoekzema, Miriam van Hooren, Theo Sandfort. Vrijen met je sokken aan. Homoseksuele mannen en condoomgebruik. 1993
24. Klaas Soesbeek, Letty Bonfrere. Zouden ze bestaan?! Homoseksualiteit en ouder worden. 1993
25. Eline Stroes, Henny Bos, Theo Sandfort. Lesbische vrouwen en AIDS. Van solidariteit tot persoonlijke bezorgdheid. 1994
26. Carla Jonker, Theo Sandfort, Desirée Schyns. Lesbisch zijn in Nederland. Over vormgeving en bejegening in publieke situaties. 1994
27. Peter Dankmeijer. Vies niet, homo wel! Ervaringen van homo- en lesbische docenten. 1994
28. Ontbreekt in mijn archief: vermoedelijk niet verschenen.
29. Evert van der Veen, Adrianne Dercksen. Het steekt van tijd tot tijd de kop op. Homodiscriminatie in de jaren tachtig. 1994
30. Theo Sandfort, Ernest de Vroome. Homoseksuele mannen en 'gewone' SOA. 1996
31. Judith Schuyf. Oud Roze. De positie van lesbische en homoseksuele ouderen in Nederland. 1996
32. Vera Adriaanse e.a. Homo/lesbo worden. Aanbod van De Kringen en achtergronden van deelnemers. Zonder jaartal: 1996 ?
Boeken Homostudies Utrecht uitgegeven bij Uitgeverij Veen, Utrecht/Antwerpen:
1. Petra Schedler, Judith Schuyf, Klaas Soesbeek (red.). Homoseksualiteit in beeld. Radio, televisie, schrijvende pers, reclame. 1989
2. Lex van Naerssen. Labyrint zonder muren. Analyse van het seksueel verlangen. 1989
3. Marty van Kerkhof, Theo Sandfort, Rob Geensen. Als je het nou van hard werken kreeg! Tien jaar aids en homocultuur. 1991

Naschrift:
Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.

Naschrift: in mijn blog plaats ik onder andere conceptteksten voor mijn memoires die eind 2016 als boek zullen verschijnen. Mijn eigen blogteksten zal ik niet steeds als citaat aanhalen. Dat doe ik wel met het aanhalen van eigen teksten die elders zijn verschenen, met bronvermelding.