Op 28 februari 2023 hield ik voor enthousiaste rechtenstudenten in Utrecht een lezing over de geschiedenis van lhbti+-rechten en -emancipatie. Het is ruim vijftig jaar geleden dat ik begon met colleges sociologie te geven aan die universiteit. En het is ook twee generaties geleden dat studenten aan diezelfde universiteit bijeenkwamen wat uiteindelijk leidde tot de oprichting van Homostudies Utrecht . Hieronder een korte bewerking van mijn lezing.
Eigen ervaringen met rechtsongelijkheid rond homoseksualiteit
In blogbericht 32 schreef ik over Mijn eerste vriendje. Vlak voor ik in 1967 meerderjarig (toen 21) werd, ontsnapte ik net aan een gevangenisstraf vanwege het leeftijdsverschil in artikel 248-bis. Zo werd ik gedwongen uit de kast te komen. Mijn moeder stond achter mij maar mijn vader niet en hij weigerde mijn studie verder te betalen. Elk nadeel heeft een voordeel en zo begon mijn loopbaan aan de universiteit als student-assistent. Ik kwam er toen al snel achter dat de geschiedenis van homoseksualiteit in Nederland nog nooit goed onderzocht was. In 1982 promoveerde ik op een proefschrift daarover. Dat werd ook het begin van de Interfacultaire Werkgroep Humostudies Utrecht. Maar daarvoor had ik niet stil gezeten. In 1967 werd ik lid van het COC-bestuur in Utrecht en voorzitter van de Utrechtse Studenten Werkgroep Utrecht. Samen met de andere studentenwerkgroepen organiseerden wij op 21 januari 1969 de wereldwijd eerste homo/lesbische demonstratie (bij de Tweede Kamer in Den Haag) voor de afschaffing van het discriminerende artikel 248-bis. Dat was dus vijf maanden eerder dan de Stonewall-rellen: het begin van de wereldwijde Prides.
In 1972 ontmoette ik mijn partner Herman Beks. Dankzij een contactadvertentie in Vrij Nederland want andere dag- en weekbladen weigerden nog homo-advertenties. Hij was vanwege zijn homoseksualiteit afgekeurd voor dienstplicht (S5). Daardoor dreigde dat hij op een HTS geen onderwijs zou kunnen gaan geven. Gelukkig kreeg hij de gemeenteraad van Groningen achter zijn klacht. Wij gingen samenwonen in Utrecht maar het was moeilijk voor homoparen toen een gemeenschappelijke bankrekening en een hypotheek te krijgen. Gelukkig lukte dat toch via de bank van de universiteit. Bij overlijden van een van de twee samenwonende homo's konden de meestal homovijandige erfgenamen zonder meer de woning van de langstlevende leegroven. Dus sloten we bij de notaris een samenlevings-contract met een zogenoemd 'verblijvensbeding'. Er was toen amper rechtsbescherming.
Geschiedenis van de Interfacultaire Werkgroep Homostudies Utrecht
Mij is opgevallen dat op internet heel weinig informatie over Homostudies Utrecht te vinden is. Voor de lange lijst van onderzoeksrapporten verwijs ik naar deze link . Toen homostudies begon was er vrijwel geen representatief homo/lesbisch onderzoek. Alleen homo's (vrijwel geen lesbo's) die met politie, justitie of psychiaters in aanraking waren gekomen werden onderzocht. Homoseksualiteit werd op grote schaal doodgezwegen. Sinds de opkomst van homostudies bleek dat homoseksualiteit vrijwel altijd en overal voorkwam in steeds andere leefvormen. In blogbericht 19 beschrijf ik de noodlottige Britse invloed op de wereldwijde homovervolging. In sommige delen van de wereld wordt door veel tegenstanders van (homo)seksuele gelijkberechtiging net gedaan alsof de huidige lhbti+-emancipatiebeweging een nieuwe vorm van kolonialisme zou zijn. Maar in werkelijkheid lijden veel van die landen nog onder koloniale homovijandige wetgeving. Ik was voorzitter van Homostudies Utrecht van 1982 tot 1992. Na mijn vertrek is het helaas opgehouden.
Rechtsgeschiedenis van de lhbti+ -emancipatie
De opkomst van monotheïstische godsdiensten heeft vrijwel overal tot vervolging geleid. Een voorbeeld uit Utrecht is de 'sodomietenvervolging' vanaf 1730. Die begon op wat nu het Domplein is, waar een gedenksteen te vinden is. Er vielen honderden slachtoffers. Door de Franse Revolutie groeide het besef dat de staat zich niet meer moet bemoeien met het privéleven van instemmende volwassenen. De doodstraf op alle gelijkgeslachtelijke seks verdween in Nederland in 1811. In 1911 was er een meerderheid van christelijke partijen die het artikel 248-bis invoerden. Seks tussen mannen en tussen vrouwen van enerzijds volwassenen (toen 21+) en anderzijds jongeren van 16 tot 21 jaar werd strafbaar. In heel Duitsland na 1871 ging paragraaf 175 over alle seks tussen mannen en dit verbod werd pas in 1994 (!) opgeheven. Daar werd door de arts Magnus Hirschfeld (1868-1935) in verzet tegen dit artikel 175 in 1897 het Wissenschaftlich-humanitäre Komitee opgericht. Als een reactie op artikel 248-bis werd door de jurist jonkheer Jacob Anton Schorer (1866-1957) naar Duits voorbeeld het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee opgericht.
Er was tussen beide oprichters/voorzitters een belangrijk verschil: de arts Hirschfeld vond dat gelijkberechting gebaseerd moest zijn op de biologische aanleg. Dat leidde ertoe dat de tegenstanders homoseksualiteit als een te genezen 'ziekte' gingen bestrijden. De jurist Schorer baseerde zich op het mensenrecht van gelijke behandeling. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd al in 1940 door een verordening van Seyss-Inquart alle seks tussen mannen strafbaar. Na de oorlog werd het werk van het door de Duitsers verboden NWHK in 1946 voortgezet door het COC. Anders dan alle andere verenigingen kreeg het COC pas rechtspersoonlijkheid in 1973: nu dus vijftig jaar geleden. Na jarenlange lobby door het COC werd in 1971 artikel 248-bis afgeschaft nadat de meerderheid van christelijke partijen tot een eind was gekomen. Nu nog steeds verzetten christelijke partijen zich tegen een verbod op de onmogelijke 'homogenezing'. En dat terwijl de Wereldgezondheidsorganisatie al in 1992 heeft vastgesteld dat homoseksualiteit geen ziekte is. Bij de vaststelling van de Grondwet van 1983 kon in artikel 1 geen tweederde meerderheid gevonden worden om de discriminatie op grond van seksuele gerichtheid te verbieden. Dat gebeurde pas onlangs in 2023. Wel werd die gelijke behandeling al eerder in 1994 vastgelegd in de Algemene Wet Gelijke Behandeling. En in 2001 werd het huwelijk opengesteld voor paren van gelijk geslacht. Een voorbeeld dat inmiddels in meer dan dertig landen werd gevolgd. Maar nog altijd is homoseksualiteit in veel landen verboden, in een tiental zelfs met de doodstraf.
Korte samenvatting van een levendige discussie
Vroeger liep Nederland in deze emancipatiebeweging voorop. Hoe kan het dat wij dat niet meer doen? In de eerste plaats moeten wij wel beseffen dat vroeger vrijwel nooit aangifte werd gedaan door slachtoffers van homovijandig geweld. Dat gebeurt nu meer. Daardoor kan het lijken dat dit geweld toeneemt terwijl dat niet zo hoeft te zijn. Wat niet helpt, is dat sommige rechters net doen alsof het woord 'homo' niet als scheldwoord gezien moet worden. Of zoals de Hoge Raad nog stelt dat homovijandige uitingen toegestaan zijn door godsdienstigen. De cassatiejurist Gerard Spong verzet zich daar terecht tegen. Lees de voortreffelijke biografie over hem: 'Grootmeester' (Uitgeverij Balans, Amsterdam 2023).
Als tweede punt is nu de plaats van met name transgenders in de regenboogcoalitie veel kwetsbaarder dan die van homomannen en lesbische vrouwen. Wat is daaraan te doen? Ik beschrijf uit eigen ervaring in Utrecht en in Hilversum twee voorbeelden hoe door goede samenwerking met politie en justitie homovijandige jeugdbendes kunnen worden opgerold.
Dit brengt mij op een derde punt. Ik hoor tot een generatie van weerbare activisten voor gelijke behandeling die veel bereikt heeft. Daarna is een generatie gekomen die vaak ten onrechte dacht dat de emancipatie voltooid was. Die soms niet weet hoe een homovijandig klimaat doelmatig kan worden bestreden. Dat kan door zelforganisatie en het werken met bondgenoten en steutelfiguren. Ook moeten wij gebruik maken van deze hypothese: hoe emotioneler de homohaat, hoe groter de kans dat iemand zo zijn eigen homoseksuele gevoelens tracht te onderdrukken door die bij openlijke homoseksuelen te bestrijden.
Waarom zou een echte hetero zich anders zo bedreigd voelen door mensen die openlijk zichzelf zijn? Hier kunnen angst en jaloezie een rol spelen. Ik heb deze hypothese zelf getoetst op grond van mijn ervaringen in het onderwijs waar ik COC-voorlichting gaf en waar ik universitair lerarenopleider was voor het humanistisch vormingsonderwijs HVO.
Naschrift. Mijn eigen homoverleden
Bovenaan staat blogbericht 32 over Mijn eerste vriendje. De andere berichten over mijn persoonlijk homoverleden die goed bekeken werden, waren nummer 45 over Gerard Reve & Antoine Bodar, 37 over Rampenzomer 1967, nummer 40 over Benno Premsela, een nieuwe vader, nummer 74 over Valse nichten (grootste stijger in deze serie), nummer 28 over mijn eigen Homojeugd, nummer 47 over een Leerzaam avontuur, nummer 108 over Homodok, Homologie, Urania, Vrolijk & Schorer, nummer 104 over Mijn rol in het COC en het nummer 39 over hoe ik werd Gered door een studentendecaan. Deze blogberichten zijn allemaal terug te vinden in mijn memoires ('Humanisme als zelfbeschikking') uit 2016.
Naschrift. Wereldwijde homovervolging
Het meest gelezen blogbericht hierover is nummer 29 over het homovijandige Rusland. Dat wordt in deze groep gevolgd door bericht 19 over de noodlottige Britse invloed op de wereldwijde homovervolging, door 4 over levensgevaarlijke preutsheid, door bericht 72 over het misleidend onderzoek naar het ontstaan van homoseksualiteit, door bericht 282 over Vaticaan is géén "homogemeenschap"! (grootste stijger in deze serie), door bericht 128 over homovluchtelingen, door bericht 64 over homohaters, door bericht 79 over Alan Turing (1912-1954), door bericht 281 over regenboogvlag sluit niemand buiten en door 148 over de grootste aanslag op een homo/lesbische bijeenkomst in Amerika in Orlando.
Wie behoefte heeft aan positieve berichten op dit gebied verwijs ik graag naar de alsmaar toenemende huwelijksgelijkberechtiging.
En ook naar mijn redenering dat door velen ten onrechte wordt
aangenomen dat bijbel- en koranteksten homoseksualiteit verbieden: zie hierover mijn
hoofdstuk over "Homoseksualiteit als toetssteen: islam, christendom en humanisme
onderling vergeleken" in: Bert Gasenbeek en Floris van den Berg (red);
Rob Tielman, een begeesterd humanist", uitgegeven door Uitgeverij Papieren Tijger (Breda 2010). Klik hier voor enkele bijbelse overwegingen om homohaat te bestrijden en hier voor enkele islamitische overwegingen die gelukkig een meer genuanceerde aandacht geven.
Naschrift. Homoseksualiteit in Nederland
Als hoogste eindigde in deze serie het blogbericht nr. 51 over Homostudies (de grootste stijger in deze groep). Binnen deze categorie gevolgd door de berichten 114 over Identiteit als keuze (ook een grote stijger), nr. 78 over Homoseks en jongeren, nummer 144 over de vraag: Is homo-nieuws geen nieuws? (1), nummer 72 over Misleidend onderzoek ontstaan homoseksualiteit, nummer 60 over Homovoorlichting, nr. 128 over Homovluchtelingen, nummer 36 over Lesbisch ouderschap, het nummer 162 over Homovoorlichting op school moet beter en nummer 221 over #MeToo (2) Job Gosschalk. Uit deze blogberichten blijkt dat nog heel veel voorlichting over
homoseksualiteit gegeven moet worden. Een film die daar
zeer geschikt voor is: 'Jongens'. Dat geldt eveneens voor het filmpje 'In a Heartbeat'.
Vlogberichten
Inmiddels zijn dertien vlogberichten verschenen:
1. Aanleiding memoires Rob Tielman, (het op twee na meest bekeken vlogbericht)
2. Boerkini's welkom op het naaktstrand, (het op een na meest bekeken vlogbericht)
3. Homo(zelf)haat, (het op vier na meest bekeken vlogbericht)
4. Tegen homoporno en voor homo-erotiek, (met > 1500 het meest bekeken vlogbericht)
5. Geweld en preutsheid in de VS, (het minst bekeken vlogbericht)
6. Nederlandse en puriteinse tradities in de VS, (op vier na minst bekeken vlogbericht)
7. Frieslands 'iepen mienskip', (het meest bekeken Friese vlogbericht)
8. Friezen uitvinders poldermodel, (het gemiddeld bekeken Friese vlogbericht)
9. Atlas van Friesland, (het minst bekeken Friese vlogbericht)
10. Homoseksualiteit en homocultuur, (het op drie na meest bekeken vlogbericht)
11. Internetdating homo's en beeldvorming, (het op drie na minst bekeken vlogbericht)
12. Misverstanden rond Europese Unie (het op een na minst bekeken vlogbericht) en
13. Humanisme is niet het bestrijden van godsdienst. (het op twee na minst bekeken vlogbericht)
