25. Godgeklaagd!

In Nederland is godslastering niet langer strafbaar. De Eerste Kamer besloot onlangs op 3 december 2013 een einde te maken aan deze al geruime tijd niet meer gebruikte wet. De jarenlange discussie over dit onderwerp ging in het algemeen over de gekwetste gevoelens van godsdienstigen in Nederland en niet over dodelijke gevolgen voor velen in de rest van de wereld. Boris van der Ham en Rein Zunderdorp stelden dit terecht aan de orde in de Volkskrant van 9 december 2013. Het is daarom goed dat onlangs het IHEU Freedom of Thought Report 2013 is uitgekomen. Hieronder een nadere beschouwing over belangrijke bevindingen.

Op grond van met name de artikelen 18, 19 en 20 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens zou men mogen verwachten dat ongodsdienstigen wereldwijd gelijk behandeld zouden worden als godsdienstigen. Uit dit IHEU-rapport blijkt het tegendeel: vrijwel overal is sprake van lichte tot ernstige vormen van discriminatie. In 13 (allemaal islamitische) landen staat zelfs de doodstraf op het niet geloven in een god. In 39 landen kan godslastering tot gevangenisstraffen leiden en in Iran, Pakistan en Saoedi Arabië kan zelfs de doodstraf opgelegd worden.

De auteur Matt Cherry en redacteur Bob Churchill moeten een behoorlijke klus gehad hebben aan dit onderzoek in alle landen van de wereld. (Ik miste alleen de Dominicaanse Republiek en Vanuatu). Zelf heb ik ruim twintig jaar geleden een vergelijkbaar onderzoek gedaan naar de sociale en juridische posities inzake homoseksualiteit in alle toenmalige landen ter wereld: World Survey on the Social and Legal Position of Gays and Lesbians; in: The Third Pink Book; Buffalo NY, 1993; 247-342. Ik kreeg de medewerking van alle Nederlandse ambassades in het buitenland en van de meeste buitenlandse ambassades in Nederland of België. In die tijd werden mij vaak brieven geschreven met de strekking: "the practice of homosexuality does not exist in the Congo" (13 april 1987). Mensen met de nodige ervaringen ter plekke berichtten mij het tegendeel...

Een groot probleem was dat de wetgeving en de praktijk van alledag mijlenver uit elkaar konden liggen. Zo herinner ik mij uit de jaren tachtig dat in Polen homoseksualiteit in het wetboek van strafrecht niet voorkwam maar dat de politie regelmatig razzia's hield op de zogenoemde banen (homo-ontmoetingsplaatsen). Ik maakte dat een keer 's avonds mee in een parkje in Poznan: iedereen holde plotseling in paniek weg, ik hield mij van de domme, bleef rustig op een bankje zitten en moest mijn paspoort laten zien. Toen bleek dat ik een Nederlander was, werd mij verteld dat dit een ontmoetingsplaats van "Kriminelle" zou zijn. Mijn zo naïef mogelijk gestelde vraag of criminaliteit nog voorkwam in een socialistische heilstaat als Polen bracht de agenten in grote verwarring en ik kon gaan.

Tijdens mijn onderzoek kreeg ik het sterke vermoeden dat er een nauwe samenhang is tussen enerzijds het vervolgen van homoseksualiteit en anderzijds het schenden van het recht zelf zin en vorm te geven aan het eigen leven zolang men het zelfbeschikkingsrecht van anderen respecteert. Ik heb dat verder uitgewerkt in mijn hoofdstuk: "Homoseksualiteit als toetssteen: islam, christendom en humanisme onderling vergeleken" in: Bert Gasenbeek en Floris van den Berg (red); Rob Tielman, een begeesterd humanist", uitgegeven door Uitgeverij Papieren Tijger (Breda 2010).

Dankzij dit nieuwe IHEU-onderzoek kan ik dat nu bevestigen: in de meeste landen waar op homoseksualiteit de doodstraf staat, geldt dat ook voor ongodsdienstigheid: Afghanistan, Iran, Jemen, Mauritanië, Maldiven, Nigeria, Saoedi Arabië, Somalië en Soedan. Maar geldt ook het omgekeerde: is daar waar het gelijkgeslachtelijk huwelijk is opengesteld, er (in dit IHEU-rapport) ook sprake van een gelijke behandeling van (on)godsdienstigen?

Het klopt voor maar drie landen: België, Nederland en Uruguay. Maar het klopt niet voor veertien landen: Argentinië, Brazilië, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Nieuw Zeeland, Noorwegen,  Portugal, Spanje, Zuid Afrika, Zweden en delen van Mexico en van de Verenigde Staten. Dit onlogische resultaat verbaast mij zeer. Wijst dat op een veel betere belangenbehartiging van homo/lesbische bewegingen dan van ongodsdienstige? Of wijst dat op een betwistbare indeling in dit rapport?

Die laatste vraag beantwoord ik aan de hand van de categorie "Free and Equal" uit het IHEU-rapport door na te gaan of in al die landen sprake is van vrijheid en gelijkheid voor homoseksuelen: België (ja), Benin (juridisch ja maar soctaal betwistbaar), Fiji (geen erkenning van homo/lesbische relaties), Jamaica (op homoseksualiteit staat 10 jaar gevangenisstraf en er vinden veel moorden op homo's plaats en de meeste moordenaars worden niet vervolgd), Japan (homoseksualiteit is een maatschappelijk taboe), Kosovo (idem), Kiribati (homoseksualiteit is verboden), Nauru (idem), Nederland (ja), Niger (homoseksualiteit is een maatschappelijk taboe), Sao Tomé (idem), Sierra Leone (op homoseksualiteit staat levenslang), Taiwan (er wordt aan de openstelling van het huwelijk gewerkt), Uruguay (ja), Zuid Korea (geen erkenning van homo/lesbische relaties). Kortom: de categorie "Free and Equal" in dit IHEU-rapport is hooguit theorie maar geen praktijk.

Terecht besteedt het IHEU-rapport veel aandacht aan de vraag of er in onderzochte landen sprake is van vrije media want die zijn van belang om de handhaving van mensenrechten te bewaken. Maar ik zou het bij een volgende versie van het rapport toejuichen als ook vrouwen- en homorechten meegenomen worden in de beantwoording van de vraag of landen ook echt "Free and Equal" zijn. Wellicht helpt het om de lidorganisaties van de International Humanist and Ethical Union meer bij dit onderzoek te betrekken, zoals nu af en toe gebeurd is.

In de categorie "Severe Discrimination" vallen in het IHEU-rapport landen als Algerije, Birma, Centraal Afrikaanse Republiek, Congo, Ethiopië, Kameroen, Kazakstan, Laos, Libanon, Palestina, Rusland, Sri Lanka, Tunesië, Tsjaad, Turkije, Uzbekistan, Vietnam, Wit-Rusland en Zimbabwe. Daar kan men zich iets bij voorstellen. Maar in het IHEU-rapport zijn landen als Denemarken, Duitsland, Nieuw Zeeland en IJsland in datzelfde rijtje terecht gekomen! En dat omdat zij (anders dan Nederland onlangs) nog geen einde hebben gemaakt aan de dode letter van een wet op de godslastering. Is dat niet wat kort door de bocht? Kortom: een belangwekkend IHEU-rapport maar voor verbetering vatbaar!




Inmiddels wordt atheïsme in Saudi Arabië als vorm van terrorisme beschouwd en kan met de doodstraf bestraft worden.

Er is een boek verschenen over atheïstische Arabieren: Arabs Without God.

De European Humanist Federation heeft kritiek op de Europese Unie inzake godslastering.

Een bevriende deskundige die de onderstaande landen uit eigen ervaring goed kent, schreef mij over het IHEU-rapport:   
"1. South Africa: generally accurate, but misses the influence of increasingly vocal civil society groups, increasingly open access to social networking and international media.
2. United States of America: rather a simplistic view of an enormous country with legal complexities rarely found in others, since each State has legal independence in limited areas, provided that the state law/constitution does not contravene the Federal one; the past years' decisions by the administration and Supreme Court have often overidden church based social objections [don't ask/ don't tell, Defense of Marriage Act overturned, equal rights for same sex military spouses]; major impetus in the 'Obamacare' opposition comes from Republican dominated states where traditional religious views often hold sway, and from hierarchical church groups in matters relating to coverage for contraception and abortion.  
3. Germany has a unique intertwining of state and religion; issues surrounding Gay rights remain unresolved, such as 2nd parent adoption and full equality of marriage despite an extremely high level of social tolerance for openly sexually different people [not a level ever addressed anywhere in the report]. 
4. Israel: the section reflects the difficulties without acknowledging some successes, including the status 'y'dua batsibbur' --known in the community [like common law] and the state recognition for an array of purposes, largely not on the political radar; especially through the effective Supreme Court, Israel has gradually reduced religious prerogatives, which is unacknowledged; Secularism is accepted."

Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.