Rond de Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014 kwam ik weer veel misverstanden tegen over het begrip democratie. Hieronder zet ik de vijf belangrijkste op een rijtje in de hoop dat dit verhelderend werkt.
1. Is democratie de dictatuur van de meerderheid?
Deze misvatting bestaat vaak in schijndemocratieën zoals China, Rusland en Turkije. Maar ook in Nederland leeft dit misverstand, zoals blijkt uit gezegden als "de meeste stemmen tellen" en "de kiezer heeft altijd gelijk". Dat mag waar zijn als het gaat om de kleur van de straatverlichting maar het geldt niet als mensenrechten geschonden worden. Democratie is niet de dictatuur van de meerderheid maar de maatschappelijke vormgeving van het beginsel dat mensen zelf zin en vorm mogen geven aan hun leven zolang zij het recht op zelfbeschikking van anderen niet aantasten. Dit beschermt individuen en minderheden tegen onverdraagzame meerderheden.
2. Is een districtenstelsel democratischer?
In een districtenstelsel worden minderheden in districten niet landelijk vertegenwoordigd. Als in alle districten 40% van de kiezers het onderspit delven dan wordt 40% van de kiezers landelijk niet vertegenwoordigd. Het districtenstelsel is dus in strijd met het democratisch beginsel zoals verwoord in punt 1. Bovendien bevordert het dat kiezers kortzichtig meer kijken naar hun regionale belangen dan naar landelijke of wereldwijde. Dat is uiteindelijk in strijd met hun welbegrepen eigenbelang. Tenslotte nodigt het districtenstelsel uit tot manipulatie van de districtsgrenzen waardoor er geen sprake is van een representatieve volksvertegenwoordiging.
3. Is een tweepartijenstelsel democratischer?
De Verenigde Staten zijn een duidelijk voorbeeld van het tegendeel want de kiezers worden enorm beperkt in hun keuzemogelijkheden. Er wordt in Nederland veel geklaagd over de kloof tussen burgers en politiek. Maar ook hier geldt het gezegde: "klagers geen nood, pochers geen brood". Al het geklaag in Nederland kan niet verhullen dat het tot de gelukkigste landen ter wereld behoort. Als men zich niet kan vinden in de bestaande politieke partijen dan kan men naar hartenlust nieuwe partijen oprichten zoals bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen is gebleken: de plaatselijke partijen kregen bijna een derde van de stemmen. Hoezo kloof?
4. Is politieke versplintering gevaarlijk?
Er is niets tegen politieke verscheidenheid want dan valt er wat te kiezen en dat verkleint de kloof tussen burgers en overheid. Het wordt pas gevaarlijk als men niet bereid is om compromissen te sluiten. Sommige media en burgers leven in de veronderstelling dat ieder compromis kiezersbedrog zou zijn. Dat is pas zo als één partij de meerderheid heeft en toch kiezersbeloften niet nakomt. In een veelvormige samenleving als de Nederlandse is een meerderheidspartij eeuwenlang niet voorgekomen. Zoals ik in blogbericht 16 heb uitgelegd, is het in het welbegrepen eigenbelang van Nederland om door te polderen tot gemeenschappelijk gedragen oplossingen te komen. Iedereen die zich tegen dat polderen verzet, heeft niets van de Nederlandse geschiedenis begrepen.
5. Is directe democratie een betere democratie?
In theorie wel maar in de praktijk meestal niet. De meeste burgers zwichten voor de verleiding om minder belasting te willen betalen en tegelijkertijd meer dienstverlening van de overheid te verwachten. Uit eigen ervaring in Californië weet ik dat dit rampzalig kan aflopen. In deze tijden van privatisering hebben velen de neiging om zich niet als burgers maar als consumenten te gedragen. Maar de staat is niet een willekeurig bedrijf dat je in de steek kunt laten door naar een concurrent te lopen. De overheid dat zijn wij zelf en we kunnen niet onbeperkt uitgeven zonder voor inkomsten te zorgen. Daarom kiezen wij volksvertegenwoordigers die het gemeenschappelijk welbegrepen eigenbelang in de gaten moeten houden. Dat bestuur kun je niet overlaten aan verwende kinderen die steeds hun zin willen krijgen zonder rekening te houden met de onbedoelde gevolgen daarvan. Daarom moeten goede bestuurders geen willoze werktuigen zijn maar burgers op hun gedeelde verantwoordelijkheid wijzen. Anders gezegd: democratie is niet voor verwende bangeriken!
Zie voor een nadere beschouwing over het functioneren van democratie: Het Monster Trotteldrom.
Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten