22. Nieuw Holland & Nieuw Zeeland

In mijn vorige blogbericht vroeg ik mij af waarom mijn blog door zo weinigen in Australië en Nieuw Zeeland gelezen wordt. De Nederlandse ambassade in Singapore was zo aardig om mij er op te wijzen dat Nederlandse diplomaten internet gebruiken via het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag en zij verschijnen derhalve in mijn blogstatistieken als lezers in Nederland. Het kan dus heel goed zijn dat Nederlandse diplomaten in Australië en Nieuw Zeeland mijn blog wel ontdekt hebben. In dit bericht beantwoord ik enkele vragen die mij gesteld werden.

Hoe komt het dat Australië vroeger Nieuw Holland werd genoemd?
Dat heeft te maken met de belangrijke rol die Nederlandse zeevaarders hebben gespeeld bij het in kaart brengen van dit nog niet door Europeanen ontdekte werelddeel. Australië werd in 1606 ontdekt door Willem Janszoon (±1570-1630) met het schip Duyfken. Ook Dirk Hartog (1580-1621), Abel Tasman (1603-1659) en Willem de Vlamingh (1640-1698) hebben bijgedragen aan de verkenningen van deze kusten. Aanvankelijk (van 1618 tot 1644) werd het nieuw ontdekte land Eendrachtsland genoemd naar het schip De Eendracht van Dirk Hartog. Vervolgens werd de naam Nieuw Holland gebruikt, vermoedelijk omdat toen het nabijgelegen Nieuw Zeeland zo genoemd werd en Hollanders niet bij Zeeuwen wilden achterblijven. In de loop van de negentiende eeuw werd de naam Australië gebruikelijk, afgeleid van het Latijnse woord voor Zuidland: Terra Australis.

Deze Nederlandse ontdekkingsreizen hebben er toe geleid dat een aantal Nederlandse namen nog in hedendaags Australië zijn terug te vinden. Enkele belangrijke namen (met ontdekkingsjaartal) zijn: Kaap Keerweer (1606), Dirk Hartogseiland (1616), Kaap Leeuwin (1622), Arnhem Land (1623), Nuyts Land (1627), De Witt Land (1628) en Van Diemen's Land (1642) dat sinds 1856 Tasmania heet. Bij mij thuis hangt een oude kaart van Nieuw Holland en de meeste bezoekers hebben geen idee waar dat is. Voor een vollediger overzicht zie: Nederlandse plaatsnamen in Australië.

Waarom bleef het bij de verkenning van kusten en kwam het niet tot het vestigen van handelsposten zoals gebruikelijk was bij de Vereenigde Oostindische Compagnie?
Anders dan de Britten (die er gevangenen gingen onderbrengen) hadden de Nederlanders geen belangstelling voor volksvestigingen maar wilden zij vooral handel drijven. De meerdere kustverkenningen leidden tot de slotsom dat er weinig te handelen viel, ook al door de vijandigheid van de oorspronkelijke bevolking. De schipbreuk in 1629 van de Batavia en de vreselijke nasleep verhoogde de feestvreugde rond het nieuw ontdekte land niet. Zie voor een overzicht van de geschiedenis van Nieuw Holland: VOC in Australië.

Er is ook een Australische geheime Nederlandse geschiedenis: er zijn aanwijzingen dat aan de westkust van toenmalig Nieuw Holland honderden schipbreukelingen van Nederlandse schepen zich vermengd hebben met de oorspronkelijke bevolking en dat maakt dat niet de Britten maar de Nederlanders de eerste Europese bewoners van Australië zijn. Zoals ik in mijn blogbericht 20 van 16 november 2013 betoog, is ook hier sprake van Britse pogingen om de wereldwijde Nederlandse geschiedenis te verdonkeremanen. De hardnekkigste geschiedvervalser op dit punt was wel de Engelsman George Collingridge (1847-1931) die in zijn boek The Discovery of Australia in 1895 iedere Nederlandse betrokkenheid bij het vroegere Nieuw Holland ontkende en de Portugezen als ontdekkers aanwees maar later als bedrieger ontmaskerd werd.

Het aantal Nederlanders in Australië blijft tot de Tweede Wereldoorlog beperkt. De Nederlandse emigratie naar Australië neemt daarna aanzienlijk toe: tussen 1946 en 1961 gaat het om ongeveer 126.000 Nederlanders. Zij vormen daarmee na de Engelstaligen, Italianen en Duitsers de vierde groep immigranten. Opvallend is dat de Nederlanders met 30% de grootste groep vormen van mensen die er niet kunnen aarden en weer terugkeren naar het land van herkomst. Het leven in Australië valt velen zwaar tegen. Daarbij komt dat de omstandigheden in Nederland aanzienlijk verbeteren in de jaren zestig en zeventig. Er wonen nu ruim 300.000 Dutch Australians in het voormalige Nieuw Holland, waar een Dutch Australian Cultural Centre bestaat maar geen universitaire opleiding Neerlandistiek.

Hebben Nieuw Zeeland en Australië een ongeveer gelijke Nederlandse geschiedenis?
Abel Tasman ontdekte het in 1642 en sinds 1645 wordt het Nieuw Zeeland genoemd naar de vele Zeeuwen die een grote rol speelden in de Vereenigde Oostindische Compagnie. Net als in Australië kwam het niet tot de vestiging van Nederlandse handelsposten omdat in dit geval de Maori's vijandig hebben gereageerd op de Nederlandse schepen. En ook hier was er aanvankelijk sprake van kleineren door Britten van de betekenis van Nederlanders bij het ontdekken en verkennen van kusten van Nieuw Zeeland. Het was de Nieuw Zeelander Grahame Anderson die met zijn boek The Merchant of the Zeehaen: Isaac Gilsemans and the Voyages of Abel Tasman (Wellington, 2001) het grote belang van de nauwkeurige beschrijving van kusten van Nieuw Zeeland aantoonde.

De meest bekende Nederlandse namen in Nieuw Zeeland zijn die van het land zelf en de Kaap Maria van Diemen. En net zoals in het buurland kwam de Nederlandse immigratie pas na de Tweede Wereldoorlog echt op gang. Er zijn nu 100.000 Dutch New Zealanders. Zij worden vertegenwoordigd door The Federation of New Zealand Netherlands Societies. Aan de Nederlandse bijdrage aan Nieuw Zeeland wordt enige aandacht besteed. Maar ook hier ontbreekt een universitaire opleiding Neerlandistiek.

Mijn vader heeft in de jaren vijftig overwogen om naar Australië te emigreren omdat hij in de Tweede Wereldoorlog in een Duits kamp gehandicapt was geraakt en daardoor lang in Nederland werkloos thuis zat. Maar al snel bleek dat hij met zijn handicap in Australië niet welkom was en de sociale voorzieningen er aanzienlijk slechter waren dan in Nederland. Gezien het (onder Britse invloed) homovijandige klimaat in Australië, waar het huwelijk voor paren van gelijk geslacht (anders dan in Nieuw Zeeland) nog steeds niet opengesteld is, ben ik heel blij dat die plannen toen niet zijn doorgegaan!



Naschrift: Op 25 oktober 2016 werd in Australië herdacht dat de Nederlander Dirk Hartog als eerste Europeaan in Australië vier eeuwen geleden voet aan wal zette op wat nu Dirk Hartog Island heet.

Mijn memoires "Humanisme als zelfbeschikking, levensherinneringen van een homohumanist" zijn november 2016 uitgegeven bij de Papieren Tijger Breda.